Өлім

Kuoleman puutarha, Hugo Simberg (1906)

Өлім

Өлім (Моrs) - организмдегі биологиялық, физиологиялық, биохимиялық процесстер мен функияларының доғарылуымен сипатталатын жансыздық қалыбы. Өлім құбылысына сипаттама беретін ғылым –танатология. Өлім бірімен-бірі жалғасатын бірнеше кезеңдерден тұрады. Терминалдық кезең өлім алды кезеңі деп те аталады, ол преагоналдық (агонияға дейінгі), агония және клиникалық өлім сатыларынан тұрады. Терминалдық кезеңнің клиникалық өлім сатысы биологиялық кезеңмен жалғасады. Терминалдық өлімнің клиникалық өлім сатысында жасалған реанимациялық іс-шаралар кешені адамды өмірге қайтаруы мүмкін.

Жіктелуі

Дамытқан себебіне қарай:

• Табиғи
• Зорлықтық
• Аурулық

Қайтымды немесе қайтымсыздығына қарай

• Клиникалық
• Биологиялық

Дамытқан себебіне қарай өлім түрлері.

Табиғи өлім қарттар мен егде жастағы адамдардың организмінің табиғи тозуы нәтижесінде функцияларының атқарылуы доғарылуы. Табиғи тозу жасушалық деңгейде дамып тіндік, ұлпалық, ағзалық әрі жүйелік бұзылыстарына алып келеді. Табиғи өлім негізінде жасушалардың бөлінуінің Хайфликк өлшеміне дейін жетіп ары қарайғы жасуша жаңаруының болмауы нәтижесінен ағза функциясының жеткіліксіздігі дамуы жатыр. Адам өмірінің табиғи ұзақтығы адамның өмір сүру салтына тікелей байланысты. АДамдардың табиғи өмір сүру ұзақтығы орта ғасырдағылармен салыстырғанда 50 жылға жуық мерзімге ұзарып 67-ден 85-ке жеткен. Қартаю процесімен оны туындататын себептерін зерделейтін медицинаның дербес саласы- геронтология. Ал кәрілікті емдеуге бағытталған ем-дом кешенін гериатрия деп атайды. Аурулық өлім- түрлі аурулар негізіндегі патологиялық үрдістер оганизм тіршілігіне мүмкіндік қалдырғамаған жағдайда дамиды. Аурулық өлім баяу дамып, тіршілік әректтер біртіндеп бәсеңдейді. Кейбір латентті кезеңдері ұзақ ауруларда, жедел дамитын және жеткілікті компенсацияланған ауруларда өлім кенеттен туындайды. Зорлықты өлім- қастықпен немесе жасалған жарақаттардан дамитын өлім. Өлімнің бұл түрі әлеуметтік-құқықтық категорияға енеді, сол себептен оны сот медицинасымен қылмыстық органдармен қаралады

==

Патологиялық процесстердің қайтымдылығы бойынша: == Клиникалық өлім жағдайын реанимациялау жолымен қайтаруға болады, ал егер биологиялық сатыға өтер болса ОЖЖ қайтымсыз некроздануынан патологиялық процесстердің дамуы қайтымсыз болады.

Терминалдық кезең

Терминалдық кезең үш сатыдан өтеді: а)преагоналдық (жанталас алды) сатыда мидың қыртыстық және қыртысасты бөлімдерінің функцияларының бұзылыстары дамиды, алғаш тахипноэ және тахикардия кейіннен брадикардиямен брадипноэ дамиды, АҚ қарқынды төмендеп критикалық деңгейден (80-60 мм. рт.см) төмен түседі, асфиксиядан өлген жағдайда АҚ алғаш жоғары шапшып кейін бірден төмен түседі. Кейде қорғаныштық мезанизмге негізделген ағзаның рефлекторлық қозуы байқалады да, ол энергетикалық дефицитке дейін жалғасады. Бұл кезеңнің биологиялық маңыздылығы ағзаға қауіп тудырып отырған жағдайдан шығуға бағытталғанымен, іс жүзінде егер қауіп доғарылмаса ол тек өлімді тездетеді. Қозу фазасынан кейін естің бұзылуы гипоксиялық комамен қатар жүріп отырады. Преагоналдық кезеңнен кейін 1-4 минутқа созылатын терминалдық пауза орнайды. Ол брадикардия, тыныс тежелуі, асистолия, жарыққа қарашық реакциясы болмауы, қарашық үлкеюімен көрініс береді. Алайда наркоз үстінде жан тапсырған пациентте терминалдық пауза болмайды. б) Терминалдық пауза аяқталуымен агония (жанталас) дамиды. Агонияның өзіне сай еркеше көрінісі ретінде терминалдық тынысты айтуға болады, ол сирек, қысқа, терең тыныстық қимылдармен сипатталады. в))Клиникалық өлім кезеңі замануи реанимациялық ем кешендері арқылы қайтымды процесс болып табылады. Клиникалық өлім 5-6 минутқа созылады, ал суық жағдайда 30 минутқа дейін созылады, тыныс алу, жүрек қағу тоқтайды, себебі оттегі жетіспейді. Клиникалық өлімнің ұзақтығы өлім түріне, адам жасына, дене температурасына жәнеде басқа көптеген факторларңа байланысты.

Биологиялық өлім

Биологиялық өлім диагнозы тек «виталдық үштік» бұзылыстары толық болғанда ғана қойылады. Биологиялық өлімнің негізгі белгісі болып ми өлімі есептеледі, оны ЭЭГ арқылы анықтайды. Сондай-ақ, биологиялық өлім көрсеткішіне мыналар кіреді: организмнің сыртқы орта қоздырғышына ешбір рефлексі болмауы, тыныс тоқтауы, көз қарашығындағы рефлекстер болмауы, «мысық көзі» феномені жіне т. б.

Алғашқы өліктік құбылыстар

Өліктің сууы.

Адам өлгеннен кейінгі  өліктегі алмасу процесі тоқталады да, ол дене салқындауының физикалық заңдары бойынша жылу шығара бастайды.Өлік қоршағанортаның температурасымен теңескенге дейін салқындай береді немесе одан да төмендеп кетеді, мұны өлік бетіндегі ылғалдың буланып ұшып кетуімен түсіндіруге болады. Әуелі дененің ашық жерлері: қолдың саусақтары,бет суи бастайды. Жабық жерлердегі тері беті (қолтық,бұт,иек асты,емшек асты) азырақ салқындайды. Жылудың тез бөлініп шығуына айналадағы ортаның физикалық жағдайлары (ауаның температурасы, ылғалдылығы, қозғалысы), киімнің сипаты, өліктің өзінің жеке ерекшеліктері ықпал етеді.

Дереккөздер

Әбдықадыр С.Ә. - "Медицина"

А.И. Струков, В,В. Серов-"Патологиялық анатомия"