Баян-Өлгей аймағы

Баян-Өлгей аймағы
-{Баян-Өлгий аймаг}-

Карта
Құрылу	1940
Елордасы	Өлгей
Аумағы	45,800 км²
Жұрты  • Барлығы (2009)  • Жұрт тығыздығы	93,968 1.99/км²
Телефон белгілемесі	+976 (0)142
Автомобилдік нөмірлер	БӨА
ISO 3166-2	MN-071
Веб сайт	www.bayanulgii.gov.mn

Қазақтар Байөлкеде

Баян-Өлгей аймағы (моңғ. Баян-Өлгий Аймаг, қазақша балама аты — Байөлке, Байбесік) — Моңғолияның 21 аймағының ең батыстағы ең биік таулы аймағы. 1940 ж. құрылған. Аймақ орталығы — Өльгий қаласы. Аймақ 13 сумын және 86 бақтан тұрады.

Әкімі — Сәкейұлы Қабыл

Баян-Өлгей халқының 97 % — қазақтар қалғаны моңғолдың ұраңхай ұсақ руы мен тува ұлт өкілдері тұрады.

Географиясы

Толбо көлі

Баян Өлгий аймағы Моңғол Алтай тауының солтүстігінен оңтүстігіне созылып орналасқан. Батысында Моңғол Алтай тауының сілемдерімен ҚХР-ның ШҰАР-мен 450 км, солтүстігінде Сийлхэм жотасымен РФ-ның Алтай Республикасымен 225 км, шығысында Увс аймағымен 165 км, оңтүстік шығысында Ховда аймағымен 450 км шектесіп орналасқан. Қазақстанға ең жақын шекара сызығы аймақтың солтүстігінен 18 км жерде орналасқан. Аймақ теңіз деңгейінен орта есеппен 1301-4374 м биіктікте орналасқан, жер көлемінің 95,3% 1600 метрден биік. Аймақ териториясында Ачит, Даян, Хотон, Хорг, Толбо секілді тұщы сулы 80- көл , 100-дей өзен, 200 бұлақ бар. Ховда, Ақсу, Согоог , Ёлт, Сагсай , Булган, Жалғыз ағаш, Буянт, Бөхмөрөн секілді үлкен өзендер бар. Ховда өзеннің ұзындығы 506 км. Толбо және Ачит көлінде балық шаруашылғы бар.

Аймақтың халқы

Өлгей қаласындағы халық саны — 30 000. Баян-Өлгей аймағы халқының саны шамамен 97 мың адамды құрайды. Халқының 97 пайызына жуығы қазақтар. Моңғолиядағы қазақтары ең көп аймақ болып табылады. Басқа ұлттардан тувалықтар, моңғолдардың дөрвэд этникалық тобы және ұранхайлар мен халха моңғолдар бар.

Ұлттық театр, кітапханалар жұмыс істеп тұр. «Жаңа дәуір», «Жаңа өмір», «Пәк керуен» балалар газетінің таралымы 3-4 мыңның төңірегінде. Қазақ тілінде тарайтын екі телеарнаның бірі жекеменшік. Моңғол телеарналарымен қатар Қазақстан үкіметінің қолдауымен қазіргі таңда аймақ халқы "Қазақстан", "Хабар" және "Еларна" арналарын көруде. Содай-ақ Моңғол Ұлттық Радиосының аймақтық бөлімшесінің қазақ тілідегі бір сағаттық бағдарламасы таратылады. Аймақ орталығында 4 FM радио станциясы жұмыстауда.

Аймақтың экономикасы

Баян Өлгей аймағының негізгі шаруашылы — мал шаруашылығы. Аймақта 11 мың шамасында шаруашылық бар. Осыған қарамастан, Моңғолия бойынша мал шаруашылығы дамыған алдыңғы қатарлы аймақтардың қатарына кіре алмайды. Баян-Өлгей аймағындағы мал басы саны 1 470 300. Оның ішінде ешкі – 712 400, қой – 603 000, мүйізді ірі қара – 88 800, жылқы – 61 300, түйе – 4 300. Жыл сайын ішкі және сыртқы рынокқа 200 мың тонна ет, 900 тоннаға дейін қой жүнін, 300 мың данаға дейін әр түрлі малдың терісін өткізетін мал шаруашылығы аймақа халқының сұранысын қанағаттандыра алады. Аймақ көлемінде Ресейге шығатын Қызыл үй, Қытайға шығатын Даян бақылау пунктері бар.

1993 жылы Батыс Моңғолия электржелісінің "Хандагайты-Улангом" бөлігі арқылы Ресейдің Сібір БЭЖ-не қосылған. Кәзіргі таңда бұл электржелісін сумындаға жеткізу жұмыстары жүрілуде. Көршілес Ховда аймағында Дөргөн СЭС жұмыстап жатыр. Аймақта тамақтану комбинаты, шикі зат өңдеу цехтары, құрлыс материалдар өңдеу цехтар жұмыстауда. Өлгий қаласында халықаралық әуежай бар. Қазақстанның Өскемен қаласы және ел астанасы Ұлаанбаатар қаласына үнемі ұшақ қатынауда. Аймақ көлемінде ұялы байланыстын GSM стандартына сай Mobicom, G-mobil CDMA стандартына сай Unitel, Skytel операторлары бар. Хотгор көмір кеңі аймақ халықын көмірмен қамтуда. Баян-Өлгий аймағында вольфрам, полиметал, мыс, алтын, күміс, қараметалдың рудалары бар.

Білім беру

Аймақ бойынша 40 білім беру мектебі бар. Олардың 38-і қазақ тілінде, екеуі моңғол және тыва тілінде білім береді. Өлгей қаласында 12 жылдық бес орта мектеп, Дарын, Билгэ Тэгэн орта мектепбі, Бастама мектеп, Моңғол -Туркия біріккен лицейі, Мұғалімдер дайындау коллежі және Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемелекетік Университетінің филиалы жұмыстауда.

Аумақтық Әкімшілік бөлінісі

Сумындар

• Алтай сумы
• Алтанцөгц сумы
• Баяннуур сумы
• Бугат сумы
• Булган сумы
• Буянт сумы
• Дэлгүүн сумы
• Ногооннуур сумы
• Сагсай сумы
• Цагааннуур сум
• Толбо сумы
• Улаанхус сумы
• Цэнгэл сумы

Ақпараттық технологиясы

"www.kaznews.mn" Ұлттық порталы 2011 жылы қараша айының 11 жұлдызынан бастап Моңғолияда өмір сүретін қазақ ағайындары үшін Қазақ тіліндегі интернет қолданушылар арасында жаңа бастама, жаңа ақпараттық портал ретінде қызмет атқара бастады.

Ұлыларын ұлықтап, салт-дәстүрін дамытқан халқымыздың үлкенді аға тұтқан, кішіге қамқор болған қазақы қалпын бойға сіңіріп, елдік қасиетін қастерлеп өту – әрбір Моңғолиялық қазақтың өмірлік ұстанымы. Өмірімізге ақпараттық технологияның дендеп еніп, жаһандану үрдістерінің жалына жармасқан қазіргі кезеңде маңызды ақпаратты уақытылы алып тұру үшін осы сайт ашылып отыр.