Леонардо да Винчи

Үлгі:Infobox Artist Леонардо да Винчи (итал. Leonardo da Vinci, 1452 ж. ақпанның 15, Флоренсия каласының төңірегінде — 1519 ж. мамырдың 2, Амбуаза, Түрен, Франсия) — ұлы италияндық суретші, әрі ғалым, «Әмбебап адам» (лат. homo universale) түрі — италияндық Ренессанс мұратының жарқын үлгісі.

Өмірбаяны

Пиеро да Винчи деген Флоренсияның бір аймағындағы нотариусы мен Катерина деген диқаншы қызының баласы, Вероккионың сурет өнері саласындағы шәкірті, тез арада ұстазын басып озған Леонардо да Винчи бастапқыда саудагерлік Флоренцияда жұмыс істеп, артынан әр-түрлі княздер сарайларында ірі жоспарлар ұсынып еш түсіністік таппады. Шаршап, көңілі қалған ол, 1516 ж. қаңтарда Франсуа I королінің Франсияға көшіп келу ұсынысын қабылдап, сол жақта ғұмырының соңғы 4 жылын Клу (Түрендегі) қамалында бастаған істерін аяқтаумен өткізеді.

Леонардода қазіргі мағыналы тегі болмаған; «да Винчи» «Винчи қалашығынан шыққан» дегенді білдіреді. Оның толық есімі — итал. Leonardo di ser Piero da Vinci, яғни «Леонардо, Винчилік Пиеро мырзаның ұлы».

• 1470 — Леонардо да Винчи Верроккио шеберханасына (Флоренсия) көмекші боп кіреді
• 1472 — Флоренсия Суретшілер гильдиясы (одағы) мүшесі
• 1472—1477 — «Исаның шоқындырылуы», «Ізгі хабар», «Құмырамен бейнеленген Мадонна» туындыларымен жұмыс істеуде
• 1482 — Миландағы Лодовико Сфорца сарайына шақырылады
• 1487 — құстың ұшуы негізінде ұшатын машина — орнитоптерді жасауы
• 1488 — «Ақкіс ұстаған келіншек» суреті
• 1489 — бас сүйектердің анатомиялық кескіндері
• 1490 — «Сазгер портреті» суреті
• 1495—1498 — «Жасырын кешкілік» суреті
• 1502 — Чезаре Борджаға архитектор, әрі әскери инженер ретінде қазметке тұрады
• 1503 — Флоренсияға оралады
• 1503 — «Мона Лиза» суреті
• 1505 — құстың ұшу сызбанұсқасы
• 1506 — Миланға оралып, Франсия королі (сол кезде Италия солтүстігін басқарған) Луи XII қызметке тұрады
• 1507 — адам көзінің құрылысын зерттеуі
• 1509 — Қасиетті Анна соборында қолтаңба қоюы
• 1512 — «Өз портреті»
• 1512 — Лев X папасының қорғауымен Римге көшуі
• 1514—1516 — «Жохан Шоқындырушы» суреті
• 1516 — Франсияға сарайлық суретші, инженер, сәулетші, және механик ретінде көшуі

Шығармашылығы

Ойлап тапқандары

Оның тірі кезінде ел мойындаған туындысы — пистолетке арналған (кілтпен қосылатын) дөңгелектік құлпы. Бастапқыда сирек кездескен бұл нәрсе XVI ғасыр ортасына қарай дворяндар арасында, әсіресе кавалерияда, кең тараған. Тіпті лат құрылымында да ізін қалдырған, атап айтсақ: максимиоиандық доспехдерді пистолеттермен ату үшін қолғап, жеңімен бірге жасай бастады.Дөңгелектік құлпының жақсы ойластырылып шығарғандығы сонша, ол тіпті XIX ғасырда да кездесе берді.

Данышпан адамдардың туындылары ғасырлар өте келе мойындалып жататындай, Леонардоның ойлап тапқандарының көбісі кейін толықтырылып, өзгертіліп бүгінгі күнге дейін қолданылуда.

Мысалы, Леонардо да Винчи ауаны сығып, құбырлырмен жүргізетін құрал жасаған. Бұның қолдану аясы өте кең: пештерді жағудан …бөлмелерді желдетуге дейін.

Леонардо — адамның су астында көп уақыт болу мүмкіндігі қызықтырған алғашқы ғалым емес. Мысалы, Баттиста Альберти Неми көлі түбінен кейбір Рим кемелерін көтеруді жоспарлаған. Леонардо болса жәй жоспарлап қана қоймай, су өткізбейтін теріден жасалатын сүңгуірлер костюмінің жобасын жасады. Костюмнің омырауында сүңгуірдің көтерілуін жеңілдету үшін ауамен толтырылатын, көлем ұлғайтқыш қалтасы болған. Леонардоның сүңгуірі демалу үшін, оның қалпағын су бетінде жүзетін күмбезмен жалғайтын, икемге келетін түтікпен жабдықталған.

Леонардо да Винчидың қазіргі тікұшақтың «атасының» сызбанұсқасын жасағаны да баршаға мәлім. Винтінің ұзындығы сызбаға сәйкес 4,8 м болуы тиіс делінген. Ғалым жоспарына сәйкес ол металл окантовкасы, полотномен жабылу керек. Винт осьтің айналасында жүрген адамдардың рычагды итеруімен айландырылады.Леонардо өз жұмыстарында: «Егер винт механизмі біркелкі жақсы жасалған болса, яғни, еш айырылыс, тесіксіз, және тез айландырылса, онда ол ауада қолдау тауып биіктеп ұшып кетеді», — деп жазған.

Адамды жүзіп үйретуге керектің маңыздысы — құтқару дөңгелегі. Леонардоның бұл тапқаны еш өзгеріссіз қалды деуге болады.

Жүзу қарқынын үдетуге ғалым өзіндік қалғап ойластырады, бұл біртіндеп бүгінгі ластыға айналады.

Сенуге қиын, бірақ Леонардо қазу үшін емес, қазылған заттарды көтеру, тасымалдау үшін …экскаваторларды ойлап табады. Ғалымлардың пайымдауынша, экскаваторлар Арно өзенінің арнасын өзгерту жобасына керек болған. Ені 18 м, ұзындығы 6 м болатын шұңқыр қазу жоспарланған. Аутордың суреттері қазатын машина мен шұңқыр өлшемдері жайлы ақпарат береді. Штангаларының әрқилы ұзындығы бар көтергіш кран бірнеше қарсысалмақпен екі немесе одан көп деңгейлі экскавацияда қолданыла алатынымен қызық.. Кран жебелері 180°-қа бұрылу аясымен арнаны толықтай қамти алды. Экскаватор рельстерге орнатылып, жұмыс орны өзгерген сайын, орталық рельстегі винттік мехинизм көмегімен алдыға жылжып отырған.

Леонардоның ең танымал суреті — көне аутомобиль жобасы. Өзін-өзі қозғалтатын арба, энергия шығаратын рөлмен жалғанған, арбалетті механизммен жүретін болған. Артқы дөңгелектері бір-біріне тәуелсіз айналдырыла алған. Рөлмен байланысқан төртінші дөңгелек арқылы арба бұрыла алған. Бастапқыда король ауласының көңіл көтеруіне арналған бұл көлік Қайта Өрлеу дәуірі мен орта ғасыр инженерлер өздігінен жүру көліктер қатарына жатқан.

Ғалымның кейбір еңбектерін адамзаттың енді ғана сынақтан өткізуге батылдары баруда: мысалы, Леонардо да Винчидың жобасымен норвегиялық Ас қаласынды 2001 жылы 100-метрлік жаяушылар көпірі жасалды. Бұл оқиға — өз уақытын әлдеқайда басып озған шебер архитектуралық жобасының іске асуының 500 жыл ішінде алғашқысы.

Леонардо да Винчи бұл көпірді түрік сұлтанына арнап жобалаған: көпір Ыстамбұлдағы Алтын Мүйіз шығанағы арқылы өтуі тиіс болғын. Егер бұл жобы сол кезде іске асса онда ол өз заманындағы ең ұзын көпір (ұзындығы 346 м) болар еді. Сұлтан Баязет II Леонардоның бұл жобасынан бас тартқандықтан көпір салынбай қалады. 2002 жылы Британияда ұлы Леонардо да Винчидың тағы бір ойы іске асады: Суррей графтігінде дәл соның сызбасы бойынша жасалған қазіргі дельтаплан бастапқы үлгісі сәтті ұшты.

Суррей төбелерінде өткен сынақты дельтапланеризмнен екі дүркін әлем чемпионы Джуди Лиден жүргізді. Ол әйелге да Винчи «протодельтапланын» ең биік 10 м көтеріп, 17 секунд ауада ұшқан. Бұл аппараттың істейтіндігіне айқын дәлел болды. Леонардо да Винчи ойынша «егер екі жағы да 12 адам қолындай ұзын, ал биіктігі −12, болатындай тығыз матадан тұратын тент болса, онда адам кез келген кәдімгідей биіктен зақымсыз секіре алады». Бұны өзі сынап үлгермесе де, 2000 жылы британ парашютисті Адриан Николас Оңтүстік Африкада 3 мың метр биіктіктен әуе шарынан Леонардо да Винчи сызбасымен жасалған парашютпен секіреді. Сәтті қонады.

Әдебиет

• I. Les manuscrits de Leonard de Vinci, de la Bibliothèque de l’Institut, 1881—1891;
• Leonardo da Vinci: Traité de la peinture, 1910.
• Geymüller H., de, Les manuscrits de Leonardo de Vinci, extr. de la «Gazette des Beaux-Arts», 1894;
• Grothe H., Leonardo da Vinci als Ingenieur und Philosoph, 1880;
• Herzfeld M., Das Traktat von der Malerei, Jena, 1909;
• Il Codice di Leonardo da Vinci, nella Biblioteca del principe Trivulzio, Milano, 1891;
• Il Codice Atlantico di Leonardo da Vinci, nella Biblioteca Ambrosiana, Milano, 1894—1904;
• Leonardo da Vinci, der Denker, Forscher und Poet, Auswahl, Uebersetzung und Einleitung, Jena, 1906;
• Müntz E., Leonardo da Vinci, 1899.
• Péladan, Leonardo da Vinci. Textes choisis, 1907;
• Richter J. P., The literary works of L. da Vinci, London, 1883;
• Ravaisson-Mollien Ch., Les écrits de Leonardo de Vinci, 1881;
• Волынский А. Л., Леонардо да Винчи, СПб, 1900 (роскошное изд.); 2-е изд., СПб, 1909;
• Гуковский М. А. Механика Леонардо да Винчи. — М.: Изд-во АН СССР, 1947. — 815 с.
• Патер В., Ренессанс, М., 1912;
• Сеайль Г., Леонардо да Винчи как художник и учёный. Опыт психологической биографии, СПб, 1898;
• Сумцов Н. Ф., Леонардо да Винчи, 2-е изд., Харьков, 1900 (и на украинском языке, там же, 1907);
• Флорентийские чтения: Леонардо да Винчи (сборн. статей Э. Сольми, Б. Кроче, И. дель Лунго, Ж. Паладина и др.), М., 1914;

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Leonardo da Vinci

• Үлгі:Ws
• Leonardo da Vinci: Experience, Experiment, Design (review)
• Works by Leonardo da Vinci at Project Gutenberg
• Үлгі:Gutenberg
• Complete text & images of Richter's translation of the Notebooks
• Vasari Life of Leonardo: in Lives of the Most Eminent Painters, Sculptors, and Architects.
• Web Gallery of Leonardo Paintings
• Drawings of Leonardo da Vinci
• Da Vinci Decoded Article from The Guardian