Тайлақ Бекежанұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 11-жол: | 11-жол: | ||
| nationality = [[Қазақтар|қазақ]] |
| nationality = [[Қазақтар|қазақ]] |
||
}} |
}} |
||
'''Тайлақ Бекежанұлы''' (XVIII ғасырда өмір сүрген) - [[ |
'''Тайлақ Бекежанұлы''' (XVIII ғасырда өмір сүрген) - қазақ [[Батыр|батыры]], [[қолбасшы]]. |
||
==Өмірбаяны== |
==Өмірбаяны== |
||
Тайлақ - [[шекті]] Бекежан батыр Айбекұлының бәйбішесі Салихадан туған үш ұлдың бірі. [[Кіші жүз | Кіші жүздің]] жетіруынан шыққан. [[Әбілқайыр хан | Әбілқайыр ханмен]] үзеңгілес құрдас әрі ақылшы-кеңесшісі болған. 1726 жылы Ордабасы жиынында [[Кіші жүз]] жасақтарының қолбасшысы болып сайланды. Тайлақ жиені, [[Ұлы жүз | Ұлы жүздің]] батыры [[ошақты]] Саңырықпен бірге жоңғарларға қарсы күресте ерлігімен көзге түскен. [[Бұланты]] – [[Білеуті]] шайқасында, [[Аңырақай]] шайқасында [[Кіші жүз]] жасағын басқарған. Қожаберген жыраудың “Елім-ай” дастанында Тайлақ есімі де аталады. Көрнекті түркітанушы ғалымдар В.В. Бартольд, И.Кастанье, Ш.Уәлиханов, Ә.Диваев, М.Тынышбаев еңбектерінде де Тайлақ есімі жиі кездеседі. Тайлақ жайында жазушылар Қ.Есенберлиннің “Жанталас” (1973), Ә.Кекілбаевтың “Үркер” (1981), “Елең-алаң” (1984), Ә.Әлімжановтың “Жаушы” (1974), С.Сматаевтың “Елім-ай” (1978, 1980) атты кітаптарында суреттелген. |
|||
Жазушы М.Есламғалиұлы халықтың [[шежіре]] деректері мен [[тарихи жырлар]]дағы мәліметтерге сүйеніп, 1729-30 жылдардағы [[жоңғарлар]]мен өткен шайқастарда [[Кіші жүз]]дің қолын басқарған осы Тайлақ батыр деп жорамалдайды. Тайлақ және оның ағалары Байрақ, Қайрақ туралы мағлұматтар "[[Қыз Жібек]]" дастанының Сегізсері нұсқасында, "Елім-ай" және Ж.Жабаевтің "Саурық батыр" жырында ішінара кездеседі. Соңғы жырда Тайлақтың шапырашты [[Саурық]]пен тізе қосып, [[қалмақтар]]мен соғысып жүргені айтылады. Көрнекті жазушы Ә.Кекілбаев «[[Үркер]]», «Елеңалаң» романдарында негізінен керейт Тайлақты сюжет арқауы етіп, шекті Тайлақ туралы бір оқиға үстінде ғана әңгіме етіп өтеді. [[Сырым ауданы]] Шідерті елді мекені маңындағы Тайлақ атанған ауыл бар. Оның іргесіндегі [[қорым]] да солай аталады. Қорымның атауы жөнінде әр түрлі пікірлер бар. Бір шежіре жүлгесі бойынша, онда шеркештің, ал енді екіншісі бойынша, байбақтының батыры жерленген. Тағы бір дәлелден беген ауызекі деректе — қорымдағы ескерткіші жоқ үлкен обада Бекежанның, оның аяқ жағындағы үш обада балалары Байрақ, Қайрақ және Тайлақтың мүрделері жерленген делінеді.<ref> Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Аруна LTD." ЖШС, 2006. - 768 б. ISBN 9965-26-175-X </ref> |
|||
<ref> Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Аруна LTD." ЖШС, 2006. - 768 б. ISBN 9965-26-175-X </ref> |
|||
==Дереккөздер== |
==Дереккөздер== |
||
23:01, 2015 ж. қаңтардың 6 кезіндегі нұсқа
| Тайлақ батыр | |
|---|---|
| Дүниеге келгені: | ХVӀӀI ғ. басы |
| Қайтыс болғаны: | XVIII ғ. аяғы |
| Ұлты: | қазақ |
| Мансабы: | Қазақ батыры |
Тайлақ Бекежанұлы (XVIII ғасырда өмір сүрген) - қазақ батыры, қолбасшы.
Өмірбаяны
Тайлақ - шекті Бекежан батыр Айбекұлының бәйбішесі Салихадан туған үш ұлдың бірі. Кіші жүздің жетіруынан шыққан. Әбілқайыр ханмен үзеңгілес құрдас әрі ақылшы-кеңесшісі болған. 1726 жылы Ордабасы жиынында Кіші жүз жасақтарының қолбасшысы болып сайланды. Тайлақ жиені, Ұлы жүздің батыры ошақты Саңырықпен бірге жоңғарларға қарсы күресте ерлігімен көзге түскен. Бұланты – Білеуті шайқасында, Аңырақай шайқасында Кіші жүз жасағын басқарған. Қожаберген жыраудың “Елім-ай” дастанында Тайлақ есімі де аталады. Көрнекті түркітанушы ғалымдар В.В. Бартольд, И.Кастанье, Ш.Уәлиханов, Ә.Диваев, М.Тынышбаев еңбектерінде де Тайлақ есімі жиі кездеседі. Тайлақ жайында жазушылар Қ.Есенберлиннің “Жанталас” (1973), Ә.Кекілбаевтың “Үркер” (1981), “Елең-алаң” (1984), Ә.Әлімжановтың “Жаушы” (1974), С.Сматаевтың “Елім-ай” (1978, 1980) атты кітаптарында суреттелген. Жазушы М.Есламғалиұлы халықтың шежіре деректері мен тарихи жырлардағы мәліметтерге сүйеніп, 1729-30 жылдардағы жоңғарлармен өткен шайқастарда Кіші жүздің қолын басқарған осы Тайлақ батыр деп жорамалдайды. Тайлақ және оның ағалары Байрақ, Қайрақ туралы мағлұматтар "Қыз Жібек" дастанының Сегізсері нұсқасында, "Елім-ай" және Ж.Жабаевтің "Саурық батыр" жырында ішінара кездеседі. Соңғы жырда Тайлақтың шапырашты Саурықпен тізе қосып, қалмақтармен соғысып жүргені айтылады. Көрнекті жазушы Ә.Кекілбаев «Үркер», «Елеңалаң» романдарында негізінен керейт Тайлақты сюжет арқауы етіп, шекті Тайлақ туралы бір оқиға үстінде ғана әңгіме етіп өтеді. Сырым ауданы Шідерті елді мекені маңындағы Тайлақ атанған ауыл бар. Оның іргесіндегі қорым да солай аталады. Қорымның атауы жөнінде әр түрлі пікірлер бар. Бір шежіре жүлгесі бойынша, онда шеркештің, ал енді екіншісі бойынша, байбақтының батыры жерленген. Тағы бір дәлелден беген ауызекі деректе — қорымдағы ескерткіші жоқ үлкен обада Бекежанның, оның аяқ жағындағы үш обада балалары Байрақ, Қайрақ және Тайлақтың мүрделері жерленген делінеді.[1]
Дереккөздер
- ↑ Қазақстан тарихы. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Аруна LTD." ЖШС, 2006. - 768 б. ISBN 9965-26-175-X