Байқоңыр

Байқоңыр (1996 жылға дейін Ленинск қаласы) – Қызылорда облысының Қармақшы ауданындағы қала. Төретам темір жол станциясынан батысқа қарай 2 км жерде, Сырдария өзенінің оң жағалауында, Тұран ойпатының қуаң белдемінде орналасқан. Тұрғыны 53 мың адам (1997 жылы). Қаланың іргесі 1955 жылы Байқоңырғарыш алаңын салуға байланысты қаланған. 1960 жылы қаланың тұрғыны 40 мыңға, ал 1975 жылы 74 мыңға жетті. Климаты тым континенттік. Қыс|Қысы суық, жаз|жазы ыстық әрі қуаң. Қаңтардың көпжылдық орташа температурасы –11ºС, кейбір күндері -35ºС-қа дейін төмендейді; шілдеде 26ºС, кейбір күндері 45ºС-қа дейін көтеріледі. Жауын-шашын|Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 мм шамасында. Байқоңырдың жер қыртысы палеоген кезеңінің құмтасты және тақтатасты жыныстарынан түзілген. Оның бетін Сырдария аңғарының шөгінділері жапқан. Шалғынды-боз және бозғылт құмдақты топырағында баялыш, күйреуік, жусан, сораң шөптесіндер басым. Бірнеше мың гектар жерді алып жатқан қала ұзақ жылдар бойына «аса құпия» нысан болып саналды. Жергілікті тұрғындар да, әскери мамандар да қаланы «10-алаң» деп атап келген. Ал қалаға іргелес жатқан «Крайний» әуежай\әуежайы мен көптеген шаруашылық мекемелері және Төретам темір жол станциясы «9-алаңға» кіреді. Қалада Мәскеу авиация институтының бөлімшесі, электр техникалық колледжі, ірі есептеу орталық әскери аурухана, емхана, әуежай, электр станциясынан, сыра зауыттары, түрлі мәдениет ошақтары, көптеген сауда, тұрмыс қажетін өтейтін кәсіпорындар жұмыс істейді. Байқоңыр қаласының орталық алаңына бас [конструктор|[конструкторлар]] С.П. Королев пен М.Г. Янгельдің ескерткіштері, сондай-ақ, тұғырға С.П. Королев құрастырған ғарыш кеме|кемесі орнатылған. Қаланың демалыс саябағында ракеталарды сынақтан өткізу кезінде қаза болғандардың (200-ден астам) бауырластар зират|зираты, ғарышты зерттеу [тарих|[тарихи]] музейі бар. Байқоңыр қаласы мен ғарыш алаңына қажетті құрал-жабдық, техника, құрылыс материалдарқұрылыс материалдары, т.б. заттар Төретам темір жол станциясы арқылы жеткізіледі. Қала инфрақұрылымына енетін көптеген кәсіпорындар мен мекемелер Байқоңыр ғарыш алаңымен бірге 1993 жылы Ресей Федерациясы|Ресей Федерациясына 20 жылға жалға берілді.

Пайдаланылған әдебиет

“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том