Пегматит

Пегматит

Пегматит (грек. pegmatos — бекіту, байланыс) — ірі түйірлі магмалық гипабиссал тау жынысы. Пегматит желі, ұя, шток, линза тәріздес денелерді құрайды. “Пегматит” терминін ғылымға француз ғалымы Р.Аюи (1743 — 1822) енгізген (1801). Пегматиттер ұшпалы құраушыларға бай қалдық магманың ұзақ уақыт кристалдануынан немесе пневматолитті-гидротермалық ерітінділердің тереңнен жасаған әсерінен (тау жыныстардың қайта кристалдануынан) қалыптасады. Пегматиттің ішіндегі кең тарағаны қышқыл (гранит, диорит, т.б.), сілтілі (сиенит, нефелинді сиенит, т.б.) түрлері, қалғандары сирек кездеседі. Бұлардың бәріне ірі түйір, кейде еврей жазуына ұқсас бітесе өскен құрылым тән; құрылысы белдемді, ішкі жағы кең, әр түрлі көлемдегі кристалдардан тұрады, шетіне қарай түйірлері ұсақталып кетеді. Қышқыл Пегматиттер денесінде 300-ден астам әр түрлі минерал түрі кездеседі. Қалыптасу тереңдігіне қарай олардың құрамы да өзгереді: 6 км-ден астам тереңдікте слюдалы, 4 — 6 км-де сирек металды, 3 — 4 км-де хрустальды болады. Қышқыл Пегматит құрамына мусковит, биотит, турмалин, апатит, сподумен, топаз, т.б. минералдар кіреді. Сілтілі Пегматит нефелин, микроклин, эгирин, натролит, сілтілі қоңыр амфибол, содалиттерден тұрады, аз бөлігін циркон, малакон, пирохлор, сфен, т.б. минералдар құрайды. Қышқыл П. керамика өндірісінде пайдаланылады. П. Қазақстанда Мұғалжар, Сарыарқа, Алтайда кең тараған.

Пайдаланылған әдебиет

“Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том