Василий Григорьевич Ян

Василий Григорьевич Ян – орыс, кеңес жазушысы.

1874 жылы 23 желтоқсанда Киевте дүниеге келген. 1897 жылы Петербург университетінің тарих-филология факультетін бітіреді. Екі жыл Ресейді аралап, 1901 жылы ең алғашқы «Записки пешехода» кітабы жарық көреді. Кейінірек бір жыл шамасында Англияда тұрып, Британ мұражайының кітапханасында жұмыс істейді.

Өмірбаяны

В.Г.Янчевецкий 1874 жылы 23 желтоқсанда (кейбір деректерде 1875 жылы 4 қаңтарда ) ұстаздың отбасында дүниеге келді. Петербургтық университеттің тарихи -филологиялық факультетің 1897 жылы бітірді. Екі жыл бойы Ресей ішін аралап, содан алған бар әсері мен көргені "Жаяу жүргіншінің хаттары" атты алғашқы кітабына түткі болды.Кейіннен бір жыл шамасында Англияда тұрып, Британдық мұражайдың кітапханасында жұмыс істеп, ел ішін аралады.1901 жылы алғаш рет Асхабадқа келді, содан кейін Каспий сырты облысынның концелярия бастығының жұмысын атқарды. Сол елдің тілдері мен тұрмыс-тіршілігің зерттеген. Орыс-жапон соғысы кезінде Санк-Петербург телеграфтық агенттігінің тілшісі болып атқарды. 1906-1907 жылдары Ташкент қаласында санақшы болып қызмет атқарды. 1907-1972 жылдар аралығында "Ресей" газетінің баспасында жұмыс атқарды (іссапарларға көп шықты) 1-петербургтік гимназиясында латын тілінен дәріс берді. 1918-1919 жылдары Сібірдегі Колчак әскерінде жорықтық баспаханасында жұмыс атқарды. Күнделікті майдандық "Алға" газетінің редакторы және баспагері. Ачинск қаласында Кеңестік билік кеткен соң Уюк ауылында мектеп директоры әрі мұғалімі қызметін атқарған.Кейіннен "Еңбек билігі" атты газетінде баспыш қызметін атқарды, сомен қоса бұл газетте ол балалар театры үшін көптеген пьесалар жазған. Дәл сол кезде ол алғаш рет "Ян" деп лақап текті қабылдады. 1923 жылы аз мерзімге Мәскеу қаласына көшіп барды. 1925-1927 жылдардыд Самарқанд қаласында өзбек банкілерінің экономистінің жұмысын атқарды. Бұл кезде де ол "Әлемдік ізбасар" атты газетте өзінің көптеген мақалаларың жазып шығарады. Онда ол Өзбек халқының мәдениеті, тұрмысы жайлы көп мақалалар жазды. Оның "Худжум" (өзбек тілінен аударғанда- басыбайлылықтан босату) атты пьесасында, шығыс әйеледерінің өмірлендегі өзгерістер туралы жазған. Кейіннен бұл пьеса Орталық Азияның көптеген сахналарынан көрінді. 1928 жылы Мәскеуге оралған кезінде көптеген тарихи әңгімелер мен повестерді жазуды қолға алды. Оның алғашқысы болып "Финикиялық кеме", финикиялықтардың судағы саяхаттары жайлы (1931), "Оба үстіндегі оттар" скифтиктердің Ескендір Зұлқарнайынға қарсы күресі жайлы болды (1932), "Спартак" Рим империясндағы құлдардың бас көтеруі (1933)сияқты шығармалары жарық көрді. 1941 жылдың маусымында оны майданға аттандруды талап етеді, алайда оны жасы келгендіктен алмайды. 1944 жылы ол Ташкентке эвакуацияланды. Жазушының аса ісі, көлемді еңбектерінің бірі ол "Моңғолдардың шапқыншылғы " атты трилогиясы. Ол үш бөлімнен тұратын "Шыңғысхан", "Батый", және соңғы бөлімі "Соңғы теңізге" бұл туынды сол кезде халық көңілінен де, тарихшылардың да, шығыс танушылардың да көңілінен шықты. Сол кезеңнің аса бір көлемді, танымды туындыларының бірі еді. Жазушы 1954 жылдың 5 тамызында көз жұмды. Оның денесі Армяндық зейітте жерленген, кейін Мәскеуде орналасқан Вагань зейітінде қайта жерленген.

Сыйлықтары

• Бірінші дәрежелі Сталиндік сыйлығы "Шыңғысхан" романы үшін. (1942 жылы)

Повестьтері(романдар)

• "Афгандық меруерт"(аяқталмаған шығарма) (1939)
• "Финикиялық кеме"(1931)
• "Оба үстіндегі оттар"(1932-1952)
• "Спартак" (1933)
• "Балғашылар" (1934)
• " Моңғолдар шапқыншылығы"(трилогия)
• "Шыңғысхан" (1939)
• "Батый" (1942) , ( балалар үшін қысқартылған үлгісі- "Батый шапқыншылығы",1941)
• "Соңғы теңізге" (1955)
• "Ерлік қаңатында" (1940)
• "Әскербасының жастық кезі" (1952)
• " Ермактың жорығы" (жылы белгісіз)

Пьесалары мен сценарийлері

• "Қызыл аламанның қалындығы"(1921-1923)
• " Оян ауыл"(1921-1923)
• "Лорд Керзонның нотасы"(1921-23)
• "Қызыл әскер жұлдызы"(1921-23)
• "Худжум"(1925-1927)
• "Бойлауық Джелаль-эд-Дин"(қойылмаған операның либреттасы, 1944)
• "Шыңғысхан" (түсірілмеген киноның либреттасы ,1944)
• "Джелаль-эд-Дин" ( түсңрңлмеген киноның либреттасы,1944)

Әңгімелері

• " Ғажайыптар жайлы әңгімелері"
• " Не жақсы?", 1944
• " Заратустраның көгілдір торғайы" , 1945
• " Қуғындаудағы Овидий" , 1930 ж. басы
• " Трюм мен палуба " , 1929
• "Арманның қайта оралуы" , 1940 ж. соңы
• "Күлдіргінің ермегі" ,1940 ж. соңы
• "Қарақұм құмдарында" , 1920 ж.соңы
• " Каспий сыртындағы шалдың әңгімелері"
• " Шөлдала қоңырауы" , 1906
• " Тач-Гюль (Парсы тауларында)" , 1910
• " Тау перісі" ,1943-1944
• "Ватан (Отан)" , 1936