Контрацепция
Контрацепция (жаңа латынның contraceptio — шектеу сөзінен шыққан, сондай-ақ тууды бақылау не фертилдікті бақылау деп те аталады) — репродуктивті жастағы әйелдердің жоспарламаған жүктіліктің алдын алу үшін қолданылатын тәсіл.[1] Тууды бақылау мәселесі ежелгі дәуірден белгілі, алайда оның тиімді әрі қауіпсіз әдістері тек 20-ғасырда пайда болған.[2] Контрацепция әдістері жанұяны жоспарлау бағдарламасының негізгі құрамы. Кей мәдениеттер контрацепцияны ақылақтық, діни не саяси тұрғыдан жағымсыз деп санап, оны шектеуге не тежеуге тырысады.[2]
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мен АҚШ Ауруды бақылау және болдырмау орталықтары арнайы сырқаты бар әйелдеде тууды бақылау әдістерінің қауіпсіздігі жайлы нұсқаулық дайындаған.[3][4] Контрацепцияның ең тиімді әдістеріне стерилизация (ерлерде вазэктомия, әйелдерде түтікті лигация), жатыріші құрылғылар (ЖІҚ) мен имплант контрацепция.[5]
Контрацепцияның тиімділігін индекс Перля арқылы есептеумен анықтайды. Индекс Перля мөлшері аз болған сайын оның контрацептивтік тиімділігі жоғары болады.
Контрацепция түрлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Контрацепцияның табиғи әдістер - базальді температураны өлшеу арқылы қауіпті және қауіпсіз күндерді анықтау, жыныстық қатынасты үзу, лактациялық аменорея кезінде.
- Барьерлік әдіс - еркек мүшеқапы, әйелдер мүшеқапы, әйелдер қақпақшалары.
- Механикалық әдіс - жатырішілік спиральдар (мыс, күміс, алтын құрамды).
- Гормоналды контрацепция -комбинерленген оральді контрацепция: эстроген-гестаген құрамды (монофазды, көп фазалы), тек прогестаген құрамды препараттар, инъекциялы және тері асты имплантар, жатырішілік гормоналді спираль (Мирена), ынаптық сақиналар, тері жапсырмалары
- Химиялық контрацепция - жергілікті балауыз, таблетка, жақпамайлар енгізу (фарматекс)
- Жедел контрацепция
- Хирургиялық - әйелдерде - ерікті хирургиялық стерилизация, ер адамдарда - вазэктомия
Артықшылықтары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Барьерлік әдістер жыныстық жолмен жұғатын аурулардан қорғайды, қолжетімді. Гормонды препараттар жүктілікті болдыртпаумен қатар емдік қасиеті де бар. Жатырішілік спиральдар бес жылға шейін қорғаныс қызметін атқарады, қолжетімді, ағзаға кері әсер көрсетпейді. Ерікті хирургиялық әдіс операция жасалғаннан өмір бойына сақталады, ағзаға кері әсері жоқ.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кемшіліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гормоналді, механикалық, барьерлік, химиялық контрацепция түрлері жүктіліктен жүз пайыз қорғамайды. Гормоналді препараттарды қолданғанда таблетка үшуді ұмытқан жағдайда жүктілік даму қаупі бар, бастың айналуы, құсу, либидоның төмендеуі байқалады. Жатырішілік контрацепцияда жергілікті қабыну ауруы жиі дамуы мүмкін, қанды бөліністің көп бөлінуінен анемия дамуы мүмкін. Мүшеқаптар жергілікті аллергиялық реакция тудырады, жыныстық қатынас кезінде жыртылу қаупі бар. Химиялық түрі жергілікті реакциялар тудырады, қалыпты микрофлора құрамын өзгертеді. Жедел контрацепция жылына бір рет қана қолдануға рұқсат етіледі, оның кері әсерлері бүкіл ағзаға әсер етеді. Хирургиялық әдістер жүз пайыз қорғағанмен қайтымсыз әдіс.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Definition of Birth control. MedicineNet. Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 тамыз 2012. Тексерілді, 9 тамыз 2012.
- ↑ a b Fertility control: contraception, sterilization, and abortion // The Johns Hopkins manual of gynecology and obstetrics — 4th. — Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins, 2010. — P. 382–395. — ISBN 978-1-60547-433-5.
- ↑ Medical eligibility criteria for contraceptive use. — Fifth. — Geneva, Switzerland, 2015. — ISBN 978-92-4-154915-8.
- ↑ Curtis, Kathryn M. (2016). "U.S. Medical Eligibility Criteria for Contraceptive Use, 2016" (in en-us). MMWR. Recommendations and Reports 65 (3): 1–103. doi:10.15585/mmwr.rr6503a1. ISSN 1057-5987. PMID 27467196. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/65/rr/rr6503a1.htm.
- ↑ Дереккөз қатесі: Жарамсыз
<ref>тегі; no text was provided for refs namedWHO_FP2011