Мұз дәуірі

Мұз дәуірі – бұдан 10 мың жыл бұрын Еуропаны, Солтүстік Америка мен Азияның солтүстігін мұз басқан кезең. Осыдан бірнеше миллион жыл бұрын солтүстік өңірлерде мәңгі жасыл жапырақты қалың жыныс, ну орман өсіп тұрған. Орман ішінде сан алуан жан-жануарлар үйір-үйірімен жайылып жүретін, өзен-көлдердің жағасында сан алуан құстардың шуылы бір сәт те толастамайтын. Ол кездің ауа райы қашанда жылы, бір қалыпты жұмсақ келетін, қыстың үскірік соққан аязы да, жаздың аптап ыстығы да болмайтын. Келе-келе ауа райы біртіндеп салқындай бастады. Қыстыгүні жаңбырдың орнына қиыршықтанып қар түсетін болды. Жылылықты сүйетін көптеген жануарлар мен өсімдіктер суыққа шыдамай, жойылып кетті. Содан кейін күн суытып, көпке дейін жылымай тұрып алатынды шығарды. Солтүстік аймақтарда қыста түскен қар көктем мен жазда еріп те үлгермеді. Сөйтіп, ол жылдан жылға жиналып, ғасырлар бойы қалыңдай берді. Жатып қалған қар нығыздалып, бара-бара қалың қабатты мұзға айналды. Жер бетін тұтас қаптаған мұз тауларының қалыңдығы бірнеше километрге дейін жетті. Көп заманнан бері сіресіп жатқан мұз таулар жан-жағына баяу жайылып, оңтүстікке қарай жылжи берді. Мұз таулардан суық жел соғып тұрды. Мұз таулардың етегіндегі құрып кеткен ормандардың орнына пайда болған тундра-далада мамонттар, жүндес мүйізтұмсықтар, солтүстік бұғылары, жабайы жылқылар, бизон, ақ түлкі, поляр құрлары, бұдан басқа да тундра және дала жануарлары мекендеді. Мұз дәуірінде оңтүстікке қарай ығысқан жайра, жабайы шошқа, марал, қалбағай, аққұтан сияқты жануарлар өздерінің таралу аймағын кеңейтті. Осылайша бұдан 10 мың жыл бұрын Еуропада, Солтүстік Америка мен Азияның солтүстігінде мұз дәуірі орнады. Бірнеше мың жылдан кейін ауа райы біртіндеп жылына бастады. Мұз таулар жіпсіп еріді, терістікке қарай ығысқан мұз таулардың орнында үйілген тастар мен төбе-төбе құм қалды. Жылжыған мұз таулары мен тастар жаныштап, ұшар басын жапырайтып, доғалдандырып кеткен төбелер мен тас шоқыларды Балтық жағалауынан Солтүстік Орал тауларына дейінгі көптеген аймақтардан көруге болады.