Олстер-шотланд тілі
| Олстер-шотланд тілі | |
| Өз атауы: |
Ulstèr-Scotch, Ullans, |
|---|---|
| Елдер: | |
| Аймақтар: | |
| Сөйлеушілер саны: |
30-35 мыңнан 100 мың адам |
| Классификация | |
| Санаты: |
Еуропа тілдері |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| ISO 639-1: |
— |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: |
- |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Олстер-шотланд тілі (Ulster Scots; ирл. Albainais) - шотландық келімсектер Олстерде тарихи түрде қолданған неміс сөйленісі.
Шығу тегі және генетикалық байланыстар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тарихи тұрғыдан, Ulster Scots Олстердегі шотландық келімсектердің диалектісі болған және осы уақытқа дейін шотланд (герман) тілімен тығыз генетикалық байланыстар кездеседі. Олстер тілін ағылшын келімсектерінің диалектілерімен байланысты ағылшын нұсқасымен, сондай-ақ сирек қолданылатын ирланд тілінің олстер диалектімен шатастырмау керек.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олстер-шотланд диалектісі Солтүстік Ирландияға XVII ғасырда, шотланд және ағылшын келімсектерінің Олстерге жаппай қоныс аударуы кезінде әкелінді. Ұзақ уақыт бойы олстер-шотландтың сөйлеуі төменгі Шотландия тұрғындарының тілімен бірдей болды, тек XX ғасырда елеулі жіктелу басталды.
Таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тарихи тұрғыдан, Ulster Scots Ольстердің солтүстік және шығыс графтықтары - Антрим мен Лондондерриде сөйлейтін. ХІХ және әсіресе ХХ ғасырларда урбанизацияға және олстер-шотланд диалектісінің негізгі тірегі - балық аулау ауылдары тұрғындарының кетуіне байланысты құлдырап, ұмыт бола бастады. 1999 жылы әртүрлі бағалаулар бойынша, Олстер тұрғындарының тек 2%-ы ана тіліндей сөйледі (тіл иелерінің саны, әр түрлі деректерге сәйкес, 30-35 мыңнан 100 мыңға дейін болатын).
Күйі және жазу қағидасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]ХХ ғасырға дейін олстер-шотланд диалектісінде кейбір әдеби шығармаларды шығарғанымен, аймақтық диалектілердің бірі ретінде ғана қабылданды. ХХ ғасырдың екінші жартысында, олстер-шотландтың ауызекі тіл ретінде іс жүзінде құрып бітуіне қарамастан, оның жергілікті тіл ретіндегі беделі, ирландық емес, бірақ олстердің символы - ұқсастық ретінде айтарлықтай өсті. Мұнда олстерлік ұлтшылдық идеологиясының қалыптасуы маңызды рөл атқарды. 90-жылдары олстер-шотланд диалектінің жазбаша нұсқасын «қаншалықты мүмкін болғанша ағылшын тілінен (және ішінара шотланд тілінен де) өзгеше» етіп жасау үшін жазу мен орфография ережелері жасалды. Оны қорғау және тарату үшін қоғамдар құрылды (Ulster Scots language society, Ulster Scots Agency). Даулы сауалға оның жіктелуі айналды - көптеген тіл мамандар әлі де бұл тілді шотланд тілінің олстер нұсқасы деп айтуға болады деп санайды. Ол Олстердегі жағдайды шешуге арналған бірлескен британдық-ирландық комиссия деп те аталады.
Олстерді тарихи түрде Солтүстік Ирландия мен Донеголлдың бөліктерінде қолданылатын шотланд тілінің нұсқасы ретінде түсіну керек.
Олстер-шотландқа арналған оқу бағдарламалары жасалуда. Олстердің әртүрлі бөліктерінде жол белгілері мен хабарландырулардағы мәтін ағылшын және олстер-шотланд тілдері қатар жүреді.