Темір жол

Темір жол — релістермен жүретін жүктерді және жолаушыларды тасымалдайтын көліктің бір түрі. Темір жолдың дәлме-дәл мәні — жер бетіндегі релістермен жабдықталған қатынас жолдары, және жөніндегі құрылыстары.

Тарих

Жолдың дамуы

Алғашқы темір жол Ежелгі Грекияда Коринф қаласында пайда болған. Жол 6 километр ұзын әктастан құралған ор болған. Вагондарды жылжыту үшін құлдарды жұмсаған болатын. Орта ғасырда Еуропада ағаштан жасалған темір жолды шахталарда кен тасуға пайдаланған. Жылжитын күш адам және мал болған еді. Темір жол көлігі XIX ғасырда ірі өнеркәсіп орындарының ашылуына, әсіресе, кен қазып, металл өңдеудің дамуына байланысты пайда болды.

Локомотив

Дүние жүзінде тұңғыш бу локомотив 1825 жылы Англияда Дж. Стефенсон салдырған ұзындығы 21 км “Стоктон – Дарлингтон” желісінде қатынады. Бұдан кейін бу локомотив XIX ғасырдың 30-жылдары Австрияда, Германияда, Бельгияда және Францияда пайда болды. 1830 жылда АҚШ-та, 1837 жылда Ресейде темір жол желілері ашылады. 1850 – 1870 жылда Азияда, Африкада, Оңтүстік Америкада, Австралияда салына бастады. Темір жол құрылысы аз уақыт ішінде жедел қарқынмен дамып, XX ғасырдың басында темір жол торабының әлемдегі жалпы ұзындығы 1 млн. км-ден асып түсті. Электро күштің алғашқы пайдаланушы 1947 жылы Вернер Сименс болған.

Тұлпар. Астана-Алматы маршрутымен жүретін жылдам пойыз.

Қазақстандағы темір жол

Қазақстан жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі 1894 жылдың 25 қазанында Покров слободасы (бүгінде РФ Саратов облысындағы Энгельс қ.) - Орал тар табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың 130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен кейін Урбах-Астрахан тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77 шақырымы қазақ даласын басып өтті. 1901-1906 жылдары Қазақстан жерінің 1660 шақырымдық аумағын алған, Орта Азия мен Ресейдің орталығын қосатын, Орынбор-Ташкент темір жолы салынды. Қазақстан теміржол көлігі тарихының елеулі оқиғаларының бірі: 1986 жылғы 20 ақпанда, әлемде бірінші болып, жалпы салмағы 43,4 мың тонна және ұзындығы 6,5 шақырым болатын жылжымалы құрамға 440 вагон тіркеліп, Тың темір жолы арқылы өткізілді. 1950 жылдардың ортасында Қытай Халық Республикасына қатынайтын теміржолдың дамуына үлкен назар аударылды. 1959 жылы Ақтоғай-Достық телімі салынды. 1956-1960 жылдары Қазақстан әрі Қытай жақтан екі елдің темір жолын қосатын магистральдың құрылысы жүргізілді. Бұл жұмыстар 1988 жылы кеңес-қытай келісімінен кейін қайта жаңғырды. 1990 жылы болған темір жолдардың түйісуі қазақстандық Достық стансасы мен қытайлық Алашанькоу стансасын қосатын шекара өткелін жасады. Осы жылдан кейін онда жүк құрамдарының қозғалысы басталып, Трансазиялық теміржол магистралінің Солтүстік дәлізі іске қосылды. Сол кезеңде Достық стансасының қайта тиеу және тасымалдау қуаты артты.

Әлемдегі Темір жол ұзындығы

Темір жол қатынас жолдардың ұзындығы 10 000 км-ден асатын халықтардың тізімі:

№	Халық	ТЖ ұзындығы (км)	Тығыздығы
	Түгел	1 134 429
1	АҚШ	226 427	23,79
2	Ресей	87 157	5,10
3	Қытай	77 834	8,11
4	Үндістан	63 327	19,26
5	Канада	46 688	4,68
6	Германия	41 896	117,35
7	Аустралия	37 855
8	Аргентина	31 409
9	Франция	29 213	53,40
10	Бразилия	28 857
11	Жапония	23 506	62,21
12	Польша	22 314	71,36
13	Украина	21 655	35,87
14	Оңтүстік Африка Республикасы	20 872
15	Италия	19 729	65,49
16	Мексика	17 516	8,88
17	Құрама Патшалық	16 454	67,21
18	Испания	15 288	30,74
19	Қазақстан	13 700
20	Швеция	11 633	25,85
21	Румыния	10 788	45,42

Тағы қараңыз