Румыния

	Румыния; рум. România
Байрақ	Елтаңба
	Әнұран: «Deşteaptă-te, Române!»
	Румынияның орналасуы (қою жасыл):; — Еуропада (ашық жасыл және қою сұр); — Еуроодақта (ашық жасыл)
Тарихы
Тәуелсіздік күні	9 (21) мамыр 1877 жылы жарияланды; 13 шілде 1878 жылы мойындалды (Осман империясынан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	Румын тілі
Елорда	Бухарест
Ірі қалалары	Бухарест, Яссы, Тимишоара, Констанца, Крайова, Клуж-Напока, Брашов
Үкімет түрі	Аралас республика
Президенті; Премьер-министрі; Румыния сенатының төрағасы; Депутаттар палатасының; төрағасы	Клаус Йоханнис; Николае Чукэ (м.а); Кэлин Попеску-Тэричану; Ливиу Драгня
Географиясы
Жер аумағы; • Барлығы; • % су беті	Әлем бойынша 81-ші орын; 238 397 км²; 3
Жұрты; • Сарап (2019); • Санақ (2011); • Тығыздығы	; ▼ 19 401 658 адам (59-шы); 20 121 641 адам; 84,4 адам/км² (117-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ); • Қорытынды (2019) ; • Жан басына шаққанда	; ▲ 546,586 млрд. $ (40-шы); ▲ 27,998 $ (54-ші)
ЖІӨ (номинал); • Қорытынды (2019); • Жан басына шаққанда	; ▲ 243,698 млрд. $ (46-шы); ▲ 12,483 $ (57-ші)
АДИ (2018)	▲ 0,816 (өте жоғары) (52-ші)
Валютасы	лей (RON)
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.ro
ISO коды	RO
ХОК коды	ROU
Телефон коды	+40
Уақыт белдеулері	+2, жазда +3

Координаттар: 45°54′ с. е. 25°02′ ш. б. / 45.900° с. е. 25.033° ш. б. ^(G) ^(O) ^(Я)

Румыния (рум. România) — Еуропаның оңтүстік - шығыс бөлігінде орналасқан мемлекет. Жер аумағы 237,5 мың км² , астанасы – Бухарест қаласы. Халқы 19 млн-нан астам. Ресми тілі – румын тілі. Мемлекет басшысы – президент. Үкімет басшысы–премьер-министр. Жоғарғы заң шығарушы органы – бір палаталы парламент. Әкімшілік жағынан 40 уезге бөлінеді. Ұлттық мейрамы – Румынияның ұлттық күні – 1 жетоқсан (1990). БҰҰ -ға және Еур. Кеңеске мүше. Ақша бірлігі – лей.

Атау этимологиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Елдің аты лат. romanus — «римдiк» сөзінен шыққан^[4].

Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Румыния жері негізінен Төменгі Дунай алабын алып жатыр. Қара теңіздің румыниялық жағалауы 245 км-ге жетеді. Румыния аумағы орташа биік таулы(800 м-ден жоғары), төбелі-белесті немесе қыратты (200-800м), ойпатты келеді. Жері Шығыс Қарпат, Оңтүстік Қарпат және Батыс Румын тауларына бөлінеді. Шығыс Қарпат солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 300 км-ге созылған. Биік жері–Пьетрос тауы (2305 м). Оңтүстік Қарпаттың жалып ұзындығы 270км. Биік жері–Молдовяну тауы, 2543 м. Батыс Румын таулары Бихор массивінен (1848 м-ге дейін),Траскэу және Металич жоталарынан тұрады. Оңтүстік және Шығыс Қарпат аралығында Трансильвания үстірті орналасқан. Румынияның басты өзені–Муреш. Аумақтық көлдері Дунай аңғарында ( Потелу, Гряка, Кэлэраши, Братеш) және Қара теңізі жағалауында.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ежелгі тарих және көне заман[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Буребиста билігі кезіндегі Дакия патшалығының максималды аумақтық көлемі (б.з.д. 40-шы жылдардың басында)

Ульпия Траяна Сармизегетуза, Римдік Дакияның бұрынғы астанасы

Қазіргі Румыния аумағында шамамен 42 мың жыл бұрын пайда болған кроманьондық адамның (Пештера-ку-Оасе) ең көне қалдықтарының бірі табылды.

Шамамен 4 мың жыл бұрын неолит мәдениеті пайда болды. Қола дәуірінде біздің дәуірімізге дейінгі 1800-1000 жылдары дактардың фракия-фригия тайпалары пайда болды. Біздің дәуірімізге дейінгі VII ғасырда Румынияның қазіргі Қара теңіз жағалауында (Кіші Скифия) грек колониялары пайда болды. Дакия мемлекеттерінің өркендеуі біздің эрамызға дейінгі III ғасырдан басталады.

Біздің дәуірімізге дейінгі I ғасырдың аяғы мен II ғасырдың басында Дакияны римдіктер жаулап алды, онда алтын өндіріліп, отарлаушылар қоныстандырылды. Қарқынды романизацияның басталуы және Балқан латынының тууы осы кезден басталады.

270 жылдары көтерілістерден кейін римдіктер Дунайға шегінуге мәжбүр болды.

«Халықтардың ұлы қоныс аударуы» кезеңінде Дакияны готтар, вандалдар, ғұндар және басқа бірқатар қоныс аударушы тайпалар қатты қиратты. 6 ғасырда славяндар қазіргі Румыния аумағына қоныстана бастады.

Өнеркәсіп[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Румыния аграрлы-индустриялық орташа дамыған ел. Еуропаның көптеген елдеріне қарағанда қазба байлықтары мол. Мұнай мен табиғи газ (Еуропадағы алдыңғы орында), тас көмір, боксит, темір мен тас, мыс, т.б өндіріледі. Қара металлургия (болат, прокат, құбырлар) және түсті металлургия (алюминий, қорғасын, мырыш, мыс) дамыған. Мәшине жасау саласы ауыл шаруашылығы және құрылыс мәшинелерін, электрондық және электртехникалық жабдықтар, оптика, станоктар, құрылғылар, автобустар, жеңіл және жүк мәшинелерін, темір жол вагондарын, локомотив, кеме, тракторлар шығарады. Жеңіл және тамақ өнеркәсібіне арналған өндіріс орындары жұмыс істейді. Химия, цемент, шыны, ағаш өңдеу (Еуропада 2-орын) және тоқыма өндірісі дамыған. Ауыл шаруашылығы елді азық-түлікпен толық қамтамасыз етеді. Бидай, картоп, қара бидай, жүгері, арпа, қант қызылшасы, күнбағыс, көкөніс, темекі, кенеп өсіріледі. Жоғары дамыған жүзім шаруашылығы бар. Мал шаруашылығы салаларынан қой және етті сиыр өсіру басым. Экспортқа мәшине және құрал-жабдықтар, жанар-жағар май, химикаттар, жеңіл өнеркәсіп өнімдерін, азық- түлік, шикізат, тыңайтқыш, цемент, жиһаз, аяқкиім, металл бұйымдарын шығарады. Импортының негізін мәшинелер мен құралдар-жабдықтар, минералдық және өсімдік шикізаты, қара және түсті металдар прокаты, тоқыма бұйымдары құрайды. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері 4290 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: Германия, Италия, Франция, АҚШ, Орталық және Шығыс Еуропа елдері.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

↑ Population on 1 January. Eurostat.
↑ ^a ^b ^c ^d World Economic Outlook Database, October 2019. International Monetary Fund.
↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 наурыз 2017. Тексерілді, 20 қыркүйек 2018.
↑ Explanatory Dictionary of the Romanian Language, 1998; New Explanatory Dictionary of the Romanian Language, 2002 (рум.). Dexonline.ro. Тексерілді, 25 қыркүйек 2010.

[1] Population on 1 January. Eurostat.

[IMFWEORO-2] World Economic Outlook Database, October 2019. International Monetary Fund.

[HDI-3] 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 наурыз 2017. Тексерілді, 20 қыркүйек 2018.

[4] Explanatory Dictionary of the Romanian Language, 1998; New Explanatory Dictionary of the Romanian Language, 2002 (рум.). Dexonline.ro. Тексерілді, 25 қыркүйек 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]