Косово
Косово Республикасы алб. Republika e Kosovës серб. Република Косово / Republika Kosovo | |||||
| |||||
Әнұран: «Еуропа» (тыңдау ) | |||||
![]() | |||||
Құрылған уақыты | 22 қыркүйек 1991 жыл | ||||
Тәуелсіздігін жариялады | 17 ақпан 2008 жыл | ||||
Дипломатиялық мойындау | жартылай | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Ресми тілдері | албан және серб тілдері | ||||
Елорда | Приштина | ||||
Ірі қалалары | Приштина, Печ, Призрен | ||||
Үкімет түрі | парламенттік республика | ||||
Президенті Премьер-министрі |
Хашим Тачи Рамуш Харадинай | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы |
Әлем бойынша 166-шы орын 10 887 км² | ||||
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы |
▲ 1 907 592[1] адам (155-ші) 176 адам/км² | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ • Қорытынды (2016) • Жан басына шаққанда |
▲ 6,604 млрд.[2] $ 3661 $ | ||||
Валютасы | еуро | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
ISO коды | XK | ||||
ХОК коды | KOS | ||||
Телефон коды | +383 | ||||
Уақыт белдеулері | +1 / +2 |
Косово Республикасы (алб. Republika e Kosovës, серб. Република Косово / Republika Kosovo) — Югославия ыдырауының соңғы оқиғасында Сербиядан бөлініп шыққан ел.
17 ақпан күні Балқан түбегіндегі бар-жоғы 2 миллионға жуық халқы бар Косовоның «үй ішінен үй тігіп», өз тәуелсіздігін жариялап жіберуі — әлемдік қауымдастықты әрі-сәрі күйге түсіріп, бітіспес екі-үш жікке бөліп тастады. АҚШ бастаған Батыс елдері кішкентай Косовоның тілеуін тілеп жатса, Ресей мен Қытай секілді сепаратизмді әрең ауыздықтап отырған алып елдердің ұйқысы қашты. Әліптің артын бағып отырған елдер және бар. Шынында, Косово тәуелсіздігі — халықаралық қауіпсіздік үшін дабыл қағарлық жағдай болып тұр. Көптің көкейінде «Косово оқиғасы болашақта әлемді қайта бөлуге әкеп соқтырып жүрмей ме?» деген үрей басым. Өйткені Косовоның ар жағында бүкіл әлемде 200-ден астам тәуелсіздігі танылмаған елдердің тағдыры талқыға түскелі тұр. Тәуелсіздігі талқыға түскен Косово әлемді тағы да тығырыққа тірегендей.
Югославиядан бөлінгеннен кейінгі Косово:
Аумағы — 10 887 шаршы шақырым
Халқы — 2 миллион, соның ішінде албандар 90 пайыздан астам
Астанасы — Приштина
ЖІӨ — 1,77 миллиард фунт
Даудың басы — Косово[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әлқисса… Балқан түбегі екі ғасырдан астам уақыт бойы Еуропаның «оқ-дәрі толы бөшкесі» деп аталып келді. 90-жылдарға дейін Балқан түбегін қырық құрау халықтан тұратын Югославия мемлекеті тұтастай алып жатты. 1991 жылы сиырдың бүйрегіндей бөлшектеніп бара жатқан Югославиядан Словения «еншісін» алып шыққанда Белград оған танкімен басып кіргенімен, еш қайран қыла алмады. Хорватия мен Боснияның азаттығы жолындағы күресте 4 миллион адам опат болды. Югославияның мұрагері сербтер еді. Демократияшыл Батысқа әсіреұлтшыл сербтердің өзге аймақтарға басқыншылық әрекеттері ұнаған емес. Ана бір жылдары НАТО хатшысы Хавьер Солананың Белградты бомбаның астына алып, сербтерді сабасына түсіргені жұртшылықтың есінде. 1999 жылы НАТО-ның бітімгершілік әскерінің күшімен Косово аймағынан Слободан Милошевичтің әскері қуылды. Косово сол жылдан бастап БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 1244 қарары бойынша бір мезетте Сербияның құрамындағы өлке және БҰҰ бақылауындағы өзін-өзі басқаратын автономиялық провинция болып саналды. Алайда әлемде 193-мемлекет ретінде аталған дені мұсылман Косово елінің тәуелсіздігі аз ұлттарды қан қақсатқан империялар үшін қорқыныш, азаттыққа талпынған ұлттар үшін үлгі-өнеге болып тұр. Косово — батыстық құндылықтарға арқа сүйейтін бірден-бір мұсылман мемлекеті.
Косово — кімнің кӨсеуі?[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Косово 20 жыл бойғы азаттық жолындағы күресте мұратына жетті. Әрине, АҚШ және Еуроодақтың қолдап-қолпаштауымен. Осы кезге дейін жүргізілген халықаралық келісімдерде Сербия еркін автономия, ал Косово тәуелсіздіктің кез келген формасы үшін жан алысып, жан берісіп бақты. Алайда тәуелсіздік 20 жыл бойы төгілген қанның өтеуі ме, әлде дүние бөліске мүдделі алпауыттардың «тартуы ма?» Ол жағын нақты бағамдау қиын. Сарапшыларға сенсек, тәуелсіздіктің сценарийі алдын ала жоспарланған. Мәселен, Косовоның қызыл туын Түркияның «Сабах» баспасы дайындапты. Косово жетекшілерінің түркиялық компанияға 30 мың ту дайындауға тапсырыс бергені мәлім болды. Тәуелсіздік декларациясы да шынайы демократиялық құндылықтармен «тұздалғанға» ұқсайды. Ресей Думасының депутаты Виктор Заварзин: «Косовоның тәуелсіздік декларациясы қандай заңнамалық негіздерге сүйеніп жасалғаны мүлде түсініксіз. Бұл АҚШ мемлекеттік департаментінің қолымен әзірленген декларация», — деген күмәнді ойын білдірді. Түркияның мұсылманшылықпен қол созғаны түсінікті, ал ислам әлемінің ортақ жауы саналатын АҚШ-тың жаңа мұсылман мемлекетіне бүйрегі бұра қалғаны қалай? Аз-маз ауыл шаруашылығынан басқа байлықтан жұрдай Косоводан АҚШ-қа келіп-кетер пайда да шамалы. Бәлкім, бұл АҚШ-тың сепаратизм «сырқатына шалдыққан» алып елдерге көрсеткен қыры шығар. Қалай дегенмен Косово тәуелсіздігі — НАТО мен АҚШ-тың Ахтисаари жоспарының жемісі. Әзірше Еуроодақ пен НАТО Косоводағы қауіпсіздікті сақтау жауапкершілігін өз мойнына алып отыр. Тәуелсіз Косово халықаралық құқық және БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 1244 қарарына сай, Еуроодақтың протектораты болып қала береді.
Жақтастар мен қарсылар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
АҚШ президенті Джордж Буш енді Косовоны тәуелсіз деп ресми түрде танитынын мәлімдеді. АҚШ президенттігіне үміткер Барак Обама да Косово мемлекетін қолдайтынын білдірді. АҚШ түшкірсе, жәрекімалласын ұмытпайтын елдердің қарасы мол. Жапония, Бельгия, Франция, Ұлыбритания, Италия, Хорватия, Аустралия, Түркия, Германия тәрізді елдер Косово тәуелсіздігін мойындады. Аустрия, Польша, Финляндия, Дания, Швеция Косовоның тәуелсіздігін танитынын мәлімдеді. Чехия, Эстония, тіпті Қырым үшін қырқысып жүрген Украина да Косово тәуелсіздігіне қарсы еместігін байқатты. Ал Еуроодақ ішінде Испания, Румыния, Словакия, Кипр, Грекия, Болгария Косовоның тәуелсіздігіне қарсылық білдірді. Косовоға әу бастан қарсы Қытай мен Ресейдің қатарына Вьетнам, Ливия және Индонезия қосылды. Сербия премьер-министрі Воислав Коштуница «Өлкенің тәуелсіздігін ешқашан танымайды, құрамына қайта қосып алу үшін жалған мемлекетпен күрес жүргізе береміз», — деген мәлімдеме жасады. Сөйткен Сербия Косовоның тәуелсіздігін таныған мемлекеттерден өз елшілерін кері шақырып алды. Сербия президенті Борис Тадич халықаралық ұйымдарды халықаралық құқық принциптеріне қайшы келетін актінің күшін тез арада жоюға шақырды. Сербия Косово мемлекеті басшыларын «жалған мемлекет» құрды деп айыптап, қылмыстық іс қозғағанымен, одан ештеңе шықпады. Епископ Артемий: «Косово — Сербияның ажырамас бөлігі. Косовосыз Сербия қол-аяғы мүгедек секілді халге түседі», — деп мәлімдеді. Ресей сыртқы істер министрлігі Косовоның уақытша өзін-өзі басқару органдарының тәуелсіздігін жариялап жіберуін құптамайды. Өйткені Сербияның егемендік құқы бұзылып, БҰҰ жарғысы, БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 1244 қарары, Хельсинки қорытынды актісі аяқасты етілді деп айыптап отыр. Сондықтан Ресей Сербияның территориялық тұтастығын сақтау жөніндегі әділетті талаптарын барынша қолдайды. Мәскеу БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің кезектен тыс отырысын шақырып, 1244 қарарға сәйкес реттеуді ұсынғанымен, болар іс болып, бояуы сіңген-ді. Ресей Думасының спикері Борис Грызлов: «Косово төңірегіндегі ахуал бүкіләлемдік қауымдастықты дүрлігіске алып келері сөзсіз. Косово сепаратизмінің Еуропа мен әлемдегі „отты нүктелерге“ май құятынын елемеу - саяси көрсоқырлық. Косово сепаратизмін қоздырушылар келеңсіздіктерде барлық жауапкершілікті өз мойнына алуы тиіс», — деп мәлімдеді. БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун Косовоға байланысты сұрақтарға «Ұлттар ұйымының тәуелсіздікті тану немесе танымау туралы өкілеттілігі жоқ. Тәуелсіздік БҰҰ хатшылығы тарапынан емес, мемлекеттер жағынан танылады», — деп жалтарма жауап берді. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі Косово мәселесінде ортақ келісімге келе алмады. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің ашық жиынында Косово премьер-министрі Хашим Тачи Сербия мен Ресейді тәуелсіздікті тануға шақырды. Оның айтуынша, жалпы Балқан аймағындағы елдер арасында терең мүдделестік пен тамырластық бар. «Косовоның барлық азаматтарының құқы бірдей, ешқандай кемсітушілікке жол берілмейді. Біз барлық ұлттардың құқын қорғаймыз», — деді Хашим Тачи. Жігерлі Хашим Тачи соғыс жылдарында аса қатаң дала командирлерінің бірі болыпты. Сол үшін сарбаздар оған «Жылан» деген айдар таққан екен. Кеше ғана Косово парламенті өзінің сыртқы істер министрлігін, азаматтық және паспорт жүйесі, полиция, мәдени ескерткіштерді қорғау, әкімшілік бөліністі межелеу туралы 10 заңнамалық актілерді қабылдап үлгерді.
Халықаралық ұйымдардың ішінен Ислам конференциясы ұйымы суырылып шығып Косово тәуелсіздігіне тілектестігін білдірді. Сөзсіз, бұл ұйымның 57 мүшесінің атынан болмаса да, солардың басым бөлігінің ұстанымын көрсетіп береді. Қазақстан әрқандай бір мемлекеттің аумақтық тұтастығының бұзылуын және біржақты тәртіпте тәуелсіздік жариялауды құптамайтынын жариялады. ТМД елдерінен Тәжікстан мен Қырғызстан да Косово тәуелсіздігін мойындамады.
Косово синдромы салдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұлттар құқығы мемлекеттерден маңызды деген желеумен «үй ішінен үй тігетін» Косово синдромы әлемдегі сепаратизм сырқаты бар елдерге «жұғуы» әбден мүмкін. Ертең «бұғаудағы» көптеген халықтар «біз кімнен кембіз?» деп желігіп шыға келмек. Саясаттанушы Александр Князев: «Егер БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі Приштина парламентінің тәуелсіздік туралы декларациясының күшін жоймайтын болса, әлемдегі 200-ден астам танылмаған мемлекеттердің тәуелсіздігін тануға тура келеді», — деген пікір білдірді. Косово тәуелсіздігі біреуге қуаныш, біреуге қайғы. Шыңжаң мен Тайвань мәселесімен әуреленіп жүрген алып Қытайға да жайсыз тиетіні жасырын емес. Жалпы, Косово мәселесі ТМД елдері ішінде Әзірбайжан, Армения, Грузия, Молдавия, Украина және Ресей үшін қолайлы емес. Қазірдің өзінде Кавказ аймағындағы тәуелсіздігі танылмаған елдердің көсемдеріне жел біте бастапты. Абхазия президенті Сергей Багапш «Косовоға қарағанда біздің тәуелсіздік алуға құқымыз зор», — деп желкесін күжірейтіп шыға келді. Косовоның артында Тайвань, Солтүстік Кипр түрік республикасы, Сомалиленд, Приднестровье, Абхазия мен Оңтүстік Осетия, Таулы Қарабах, Вазиристан, Тамил-Илам сияқты жүздеген тәуелсіздігі мойындалмаған елдердің қалың көші келе жатыр. Енді әлемде тәуелсіздігі танылмаған мемлекеттер «ояна» бастаса, онда Косово синдромы жұқты дей беріңіз. Өйткені Косово синдромы біреуге бүлік, біреуге бақыт.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Demographics of Kosovo (2018). Тексерілді, 29 тамыз 2017.
- ↑ Kosovo Gross domestic product, current prices U.S. dollars
![]() | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
|
|