Гвинея

	Гвинея Республикасы; фр. République de Guinée
Байрақ	Елтаңба
	Ұран: «Travail, Justice, Solidarité»
	Әнұран: «Liberté» (тыңдау (ақп.))
	Гвинея Республикасы
Тарихы
Тәуелсіздік күні	2 қазан 1958 жыл (Франциядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері	Француз тілі
Елорда	Конарки
Ірі қалалары	Конакри, Нзерекоре, Киндиа
Үкімет түрі	Президенттік республика
Президенті; Премьер-министрі	Альфа Конде; Ибрагима Кассори Фофана
Географиясы
Жер аумағы; • Барлығы	Әлем бойынша 77-ші орын; 245 836 км²
Жұрты; • Сарап (2016); • Санақ (2014); • Тығыздығы	; ▲ 12 395 924 адам (81-ші); 11 628 972 адам; 40,9 адам/км² (164-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ); • Қорытынды (2017) ; • Жан басына шаққанда	; 26,451 млрд. $; 2,039 $
ЖІӨ (номинал); • Қорытынды (2017); • Жан басына шаққанда	; 9,183 млрд. $; 707 $
АДИ (2017)	▲ 0,459 (төмен) (175-ші)
Валютасы	гвинейлық франк
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.gn,
ISO коды	GN
ХОК коды	GUI
Телефон коды	+224
Уақыт белдеулері	+0

Координаттар: 48°57′00″ с. е. 66°14′00″ ш. б. / 48.95000° с. е. 66.23333° ш. б. ^(G) ^(O) ^(Я)

Гвинея, Гвинея Республикасы (фр. République de Guinée) — Батыс Африкада орналасқан мемлекет. Жер аумағы 246 мың км². Халқы 7,4 млн. (1995). Негізгі халқы: фульбе, малинке, сусу, кисси, кпелле, т.б. Астанасы — Конакри қ. Ресми тілі — француз тілі. Халқының 70%-і мұсылмандар, 25%-і пұтқа табынушылар, қалғандары христиандар. Гаусс — республика.

Мемлекеттік құрылымы

Елді президент басқарады. Заң шығарушы органы — бір палаталы парламент.Гвинея – президенттік республика. Мемлекет пен үкімет басшысы – бүкілхалықтық сайлау арқылы сайланатын президент. Соңғы сайлау 2015 жылғы 11 қазанда өтті. Бірінші турда мандинка ұлты мен өзге де ұсақ гвинеялық халықтар дауыс берген Альфа Конде 58 % дауыс жинады. 31 % дауыс алған Селу Далейн Диаллоны қолдаған халықтар мен тайпалар наразылық акцияларын ұйымдастыруға тырысқанымен, бұл әрекеттер сәтсіз болды. Дегенмен, Еуропалық Одақтан келген бақылаушылар сайлаудың адал өткенін мойындап, кейбір ұйымдастырушылық мәселелердің болғанын атап өтті. Гвинеяның Ұлттық жиналысы – бір палаталы заң шығару органы. Парламентте 114 депутат бар: олардың 38-і мажоритарлық жүйе бойынша, ал 76-сы пропорционалды жүйе бойынша сайланады. 2009 жылғы әскери төңкерістен кейін парламенттің қызметін Уақытша ұлттық кеңес атқарды. Билік пен оппозиция арасындағы ұзақ келіссөздер нәтижесінде, халықаралық қауымдастықтың белсенді қатысуымен, 2013 жылғы 28 қыркүйекте парламенттік сайлау өткізуге қол жеткізілді.Халықаралық қауымдастық пен елдегі көптеген саяси партиялар мойындаған сайлау нәтижелері бойынша президентті қолдайтын «Гвинея халқының бірлестігі» (Rassemblement du peuple de Guinée) партиясы жеңіске жетіп, парламенттен 53 орын алды. Екінші орынды оппозициялық «Гвинеяның демократиялық күштері одағы» (Union des Forces Démocratiques de Guinée) иеленіп, 37 мандатқа ие болды. Үшінші орынға тағы бір оппозициялық партия – «Республикалық күштер одағы» (Union des Forces Républicaines) орналасып, 10 орын алды, қалған орындар басқа партияларға бұйырды.Жоғарғы сот (фр. Cour Suprême) – Гвинеядағы ең жоғары сот және апелляциялық орган. Бұдан бөлек екі апелляциялық сот, бірінші инстанция соттары және әскери соттар жұмыс істейді. Судьяларды Жоғарғы магистратура кеңесінің ұсынысы бойынша президент тағайындайды. Сонымен қатар, екі арнайы сот органы бар: Конституциялық құрылым мәселелерімен айналысатын Конституциялық сот (Cour constitutionnelle) және президент пен үкімет мүшелеріне қатысты істерді қарайтын Жоғары әділет соты (Haute Cour de justice).

Географиясы

Гаусс жері түгелімен субэкваторлық белдеуде орналасқан. Аласа және орташа таулы үстірттер көп. Жері боксит, алмаз, алтын, т.б. кендерге бай. Климаты экваторлық, муссондық. Жылдық орташа температура 20 — 25°С аралығында. Жауын-шашынның орташа мөлшері 1200 — 2000 мм. Жері құнарлы. Мәңгі жасыл ормандар мен саванна өсімдіктері өседі.

Тарихы

Археологиялық қазбалар бұл өңірде адамдардың өте ерте заманнан бері өмір сүріп келе жатқанын дәлелдейді. Бірақ ХІХ ғ-дың ортасына дейінгі тарихы аз зерттелген. Орта ғасырларда кейбір аудандары Гана және Мали мемлекеттерінің құрамында болған. 16 ғ-дан бастап ислам дінін қабылдаған көшпелі фульба тайпалары әскери-діни Фута-Джаллон мемлекетін құрып, көршілес пұтқа табынушыларды өздеріне бағындырды.

XV ғасырдың орта тұсынан бастап Гаусс жағалауына португалдықтар келіп, алтын, піл сүйектерін, қымбат ағаштары мен құлдарды Еуропаға, кейіннен Америкаға таси бастады. Олар XVI — XVIII ғасырларда жергілікті тайпалар арасындағы алауыздықтарды пайдаланып, өз биліктерін орнатуға тырысты. 1865 — 76 ж. бұл өңірде француздар бірнеше қамалдар тұрғызып, Англия мен Германияны елден ығыстырып шығарды. Олар елдің ең құнарлы жерлерінде кофе, банан, ананас, мақта өсіруді жолға қойды.

Алғашқы өндіріс орындары (тау-кен саласында) 1930 жылынан ғана пайда бола бастады. 1958 жылы 28 қыркүйекте өткізілген референдумда Гаусс халқы Франция конституциясын қабылдамай, ел тәуелсіздігіне дауыс берді. Сол жылы 2 қазанда Гаусс тәуелсіз мемлекет болып жарияланды. Гвинея демократиялық партиясы және оның жетекшісі Секу Туренің басшылығымен жер, өндіріс орындары, шетелдік компаниялар мен банк жүйелері мемлекет меншігіне алынды.

1984 ж. қантөгіссіз мемл. төңкерісі болып, алдыңғы конституция күшін жойды. Мемлекеттік монополия шектеліп, елге шет ел капиталының енуіне жағдай жасалды. 1991 ж. өткізілген жалпы ұлттық референдумда жаңа конституция қабылданып, елде президенттік басқару, бір палаталы парламент қызметі енгізілді. Қоғамды демократияландыру шаралары жүзеге асырылуда.

Экономикасының негізі — тау-кен өнеркәсібі (боксит, алтын, алмас), қымбат ағаштар, т.б. экспорттың 96%-ін құрайды (1995). Дүние жүзіндегі боксит қорының 2/3-і осында шоғырланған. Халықтың 70%-і а.ш-нда (мақта, темекі, кофе, банан, күріш,мал ш.) жұмыс істейді. Дегенмен, азық-түлік өнімдері тапшы болғандықтан, сырттан әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: Франция, Италия, Жапония. Гаусс БҰҰ-ның, Африка одағының, Ислам конфедерациясы ұйымының, т.б. халықаралық және аймақтық ұйымдардың мүшесі.

Гвинеяда үлкен минералдық, гидроэнергетикалық және ауылшаруашылық ресурстары бар, бірақ әлі де экономикалық жағынан дамымаған ел болып қала береді.

1950 жылдардан бастап. Гвинеяға Кеңес Одағы экономикалық көмек көрсетті. Оның көмегімен боксит өндіру кешені және көптеген өнеркәсіп орындары құрылды, темір жолдар мен автомобиль жолдары қайта құрылды, астаналық университет, әуежай, орталық стадион, қонақ үй, радиостанция салынды.

Гвинеяда боксит (әлемдік қордың жартысына жуығы), темір рудасы, алмаз, алтын және уран кен орындары бар.

Жан басына шаққандағы ЖІӨ (2009 жылы) – 1 мың доллар (әлемде 212 орын). Кедейлік шегінен төмен – халықтың 47%-ы (2006 ж.).

Ауыл шаруашылығында жұмысшылардың 75%-дан астамы жұмыс істейді (ЖІӨ-нің 24%).

Күріш, кофе, ананас, шабдалы, нектарин, манго, цитрус жемістері, тапиока, банан, картоп, қызанақ, қияр, бұрыш, інжір және басқа да көкөністер мен жемістер өсіріледі. Ірі қара, қой, ешкі өсіріледі.