Чортоқ ауданы
| Чортоқ ауданы | |
| өзб. Chortoq tumani | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Кіреді | |
| Әкімшілік орталығы |
Чортоқ |
| Әкім |
Отаходжаев Анвархон |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Жер аумағы |
360 км² |
| Уақыт белдеуі |
+5:00 |
| Ресми тілі | |
|
| |
Чортоқ немесе Шартақ — Наманған облысындағы аудан. Ол 1950 жылы 15 сәуірде құрылған. Батысында Янгиқорғанмен,[1] оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында Уйчи аудандарымен, солтүстігі мен шығысында Қырғызстан Республикасымен шектеседі. Ауданы 0,36 мың км2. Халық саны 199,8 мың адам (2020). Ауданда 1 қалалық (Чортоқ), 9 ауылдық (Алихан, Боғыстон, Гүлшан, Короскон, Мучум, Айқырон, Пешқөрғон, Сарой, Хазратишоһ) бар. Орталығы – Чортоқ қаласы.[2]
Табиғаты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Чортоқ ауданы Шатқал жотасының оңтүстік етегінде орналасқан. Жер беті жазықтар мен қыраттардан тұрады. Оңтүстіктен солтүстікке қарай биіктігі 300 м-ден 1500 м-ге дейін. Пайдалы қазбаларға мұнай, жергілікті маңызы бар құрылыс материалдарына қиыршық тас, әктас, саз жатады. Климаты континенттік; жазы ыстық және құрғақ, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы -4°С-тан -4°С-қа дейін, шілдеде 25-26°С. Қыста ең төменгі температура -29°, жазда ең жоғары температура 40°. Жылдық жауын-шашын мөлшері 300-400 мм (қыста және көктемде көбірек). Вегетациялық кезең 175 күн. Тоғадырдан үлкенді-кішілі бұлақтар ағады. Кейбіреулерінде су тек жауын-шашын кезінде ғана ағып, жазда кеуіп қалады. Ең ірі өзендер: Чортоқсой, Намангансой (жоғарғы бөлігінде Поччаотасой) және басқа да өзендер көктемгі жаңбыр кезінде қатты су тасқыны келіп, шаруашылыққа үлкен зиян келтіреді. Кейбір бұлақтарда тасқынға қарсы бөгеттер салынды. Өзен суы суару үшін кеңінен қолданылады. Ауданның оңтүстік бөлігінен Катта Наманган (Чортоқ), ал оңтүстік шекарасынан Солтүстік Ферғана арналары өтеді. Топырақтары негізінен типтік сұр топырақтар. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлер игерілді. Төбелерде негізінен табиғи өсімдіктер сақталған: эфемерлі шөптер мен бұталар өседі. ӨзФА-ның Ботаника институтында адир өсімдіктерін зерттеу және оларды байыту бойынша тәжірибелік алаң бар. Жабайы жануарларға түлкі, сасық, тасбақа, әртүрлі жыландар, кесіртке; құстардан, кекіліктерден, олардан және басқалардан; суларында әртүрлі балықтар бар.
Халқы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Халқы негізінен өзбектер, сонымен қатар тәжік, қырғыз, татар, орыс және басқа ұлт өкілдері. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге 400 адамнан келеді. Ауыл халқының саны 96200 адам, қала халқының саны 47700 адам.[3]
Экономикасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Экономикасы негізінен ауыл шаруашылығына маманданған. Мақта тазартатын, Чортоқ минералды су зауыттары, баспахана, тігін фабрикасы, автомобиль зауыты, МТП, құрылыс ұйымдары, сауда, мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету орындары бар.
Ауыл шаруашылығының жетекші саласы мақта шаруашылығы. Көкөніс шаруашылығы, астық шаруашылығы, жеміс-жидек шаруашылығы да дамыған. Компаниялар мен шаруа қожалықтары бар. Егістік алқаптарына мақта, астық, көкөніс, картоп, күріш дақылдары егілген. Көптеген бау-бақшалар мен жүзімдіктер бар. Ауданда орталық кітапхана мен оның желілері, клуб мекемелері мен мәдениет үйлері, халық театры халыққа қызмет көрсетеді. Жалпы білім беретін мектептер, балалар музыка мектебі, орталық аурухана, емхана, дәріханалар, фельдшерлер, ауылдық дәрігерлік пункттер бар. «Пахталикөл», «Шортоқ» шипажайлары жұмыс істейді. Ферғана аңғары арқылы өтетін айналма темір жол Чортоқ қаласы арқылы өтеді. Наманған-Чортоқ-Нанай тас жолы республикалық маңызы бар.[3]