Ысқақбек Мононұлы

Ысқақбек Мононұлы (1902, Қашқар аймағы, Ұлықшат ауданы – 27.8.1949) – Қытайдағы Үш аймақ төңкерісі басшыларының бірі, Қытайдағы қырғыздардан шыққан көрнекті саяси-әскери қайраткер, ген.-лейтенант (1946). Бала кезінде Қырғызстанда орта мектепте, әскери мектепте оқыған. 1934 ж. Ұлықшатта қырғыз атты әскерін ұйымдастырып, Қашқар, Атуш және Ұлықшат аудандарының қоғамдық қауіпсіздігін басқарды. Кейіннен әскері таратылып, Ұлықшат ауданы ішкі істер басқармасының бастығы болды. 1937 ж. Мамұт, Ма Хушаньдар қарулы көтеріліс жасаған кезде Ы. өз жасағын құрып, көмекке келген Кеңес Одағы әскерлерімен бірге көтерілісшілерді талқандады. Содан соң Қашқар, Хотан, Ақсу, Тасқорған өңірлерінің шекара қорғанысын басқарды, 1941 ж. Құлжадағы Іле аймақтық “Қазақ-қырғыз мәдениетін дамыту қауымдастығының” төрағасы болды. 1942 ж. өлкелік үкіметтің оны тұтқындамақшы болғанын біліп, жасырын Кеңес Одағына өтіп кетті. 1944 ж. Тасқорған ауданына оралып, жергілікті басшылармен бірлесе отырып “Азаттық ұйымын” және партизандар қосынын ұйымдастырды. 1945 ж. маусымда Гоминьдан әскерлерінің астық тасыған машиналарына шабуыл жасап, көтеріліс бастады. Қарашада әскерімен Қырғызстан жері арқылы Құлжаға барып, ондағы көтерілісшілермен Гоминьданның Айранбақтағы қамалын алуға қатысты және Гоминьданның Құлжаға көмекке келген әскерлеріне шабуыл жасады. 1946 ж. сәуірде Шығыс Түркістан Республикасы Уақытша үкіметінің Ұлттық армиясы құрылғанда 1-атты әскер бөлімінің командирі болып тағайындалып, ген.-майор дәрежесі берілді. Шілде айында уақытша үкіметтің мүшесі болды. Қыркүйек айында Ұлттық армияның Орта бағыттағы соғыс операциясына қолбасшылық жасап, Жың ауданындағы Гоминьданның күшті әскери күшін талқандады. Осы еңбегі үшін ген.-лейтенант дәрежесіне көтеріліп, бес адамдық Ең жоғ. әскери кеңестің мүшесі әрі оңт. бағыттағы ұрыс қимылдарына жауапты болды. 1947 ж. Тасқорған ауданына барып, Тянь-Шаньның оңт-ндегі партизандарды ұйымдастырып, “Ысқақбек ротасын” құрды. Наурыз айында “Азаттық” орденімен марапатталды, маусым айында Ұлттық армияның бас қолбасшысы болып тағайындалды. Үш аймақ үкіметі Шыңжаң өлкелік үкіметімен “Он бір бітімге” қол қойып, өлкелік коалиц. үкімет құрылғанда өлкелік үкіметтің мүшесі, Қорғаныс штабы бастығының орынбасары болды. 1947 ж. ақпанда Алтай аймағында әскерімен Оспан батырға қарсы соғысты. 1948 ж. “Шыңжаңдағы бейбітшілік пен демократияны қорғау одағы” құрылғанда Орт. ұйымдастыру к-тінің мүшесі болып сайланды. 1949 ж. 27 тамызда Қытай Коммунистік партиясы ОК-нің шақыруы бойынша Қытай халықтық саяси кеңесінің мәжілісіне қатысу үшін, Үш аймақ төңкерісі басшыларымен бірге Кеңес Одағы ұшағымен Алматыдан Бейжіңге ұшып, Иркутск қаласынан өтіп Байкал маңына барғанда үшақ тауға соғылып, ішіндегі адамдар қаза тапты. Ы-тің сүйегі Құлжа қаласына әкеліп жерленген.