Этникалық топ
Этникалық топ (ағылш. Ethnic group, немесе этностық ағылш. ethnicity) — өзге топтардан өздерін ерекшелейтін ортақ қасиеттері арқылы өзара бірлікке ие болатын адамдар тобы. Этносты идентитилейтін ортақ қасиеттерге олар өмір сүретін өңірдегі ортақ дәстүр, қандастық, тіл, тарих, қоғам, мәдениет, ұлт, дін, әлеуметтік мәміле секілділер жатады.[1][2][3] Этнос термині этникалық ұлтшылдық жағдайында ұлт ұғымымен негізінен ұқсасырақ мағынада қолданылады, дегенмен нәсіл ұғымынан өзіндік айқын айырмашылығы бар.
Этносты мұрагерлік, немесе қоғамдық үстеме құрылым ретінде қарастыруға болады. Этникалық мүшелік әдетте ортақ мәдени мұрамен, ата-тегімен, шығу тегі туралы мифпен, ортақ тарихымен, туған жер, ата мекенімен, тілімен немесе диалектісімен, діні, сенімі, мифологиясы, салт-жоралғылары, ас мәзірі, киім үлгісі, көркемөнері, немесе сыртқы келбеті мен ұқсаңқырайтын тұрқы секілді символдық жүйелермен анықталады. Этникалық топтар тар, не кең генетикалық қандастық спектрін бөлісуі мүмкін, бұл олардың топтық идентификациясына сай болады, дегенмен көптеген топтарда аралас генетикалық қандастық бар.[4][5][6] Этникалық топтар көбінесе туысқан тілдерде сөйлей береді.
Тілдің ауысуы, аккультурация, бала асырау және діни конверсия секілділер арқылы жеке адамдар немесе топтар уақыт өте бір этникалық топтан екіншісіне ауысуы мүмкін. Этникалық топтар іштей субтоптарға, немесе рулар мен тайпаларға бөлінуі мүмкін. Олар уақыт өте келе эндогамия немесе топтан физикалық бөлектену салдарынан бөлек этникалық топқа айналуы мүмкін. Керісінше, бұрын бөлек этностар бірігіп, панэтностықты формалай алады, немесе ақыры бір этностыққа бірігуі мүмкін. Бөліну арқылы, немесе қосылу арқылы жеке этникалық идентитидің қалыптасуын этногенез деп атайды.
Органикалық және әйгілеулік (performative) критерийлер этникалық топты сипаттағанымен, бұрынғы пікірталас дихотомиясы негізінен примордиализм мен конструктивизм арасында болды. ХХ ғ басындағы "примордиалисттер" этникалық топтарды сонау өткен дәуірден бері ерекше белгілері сақталып келе жатқан нақты құбылыстар ретінде қарастырды.[7] 1960-шы жылдардан кейін қалыптасқан перспективалар этникалық топты әлеуметтік құрылым ретінде қарастырады, оның идентитиін қоғамдық ережелер қалыптастырады.[8][9]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Chandra Kanchan Constructivist theories of ethnic politics — Oxford University Press. — P. 69–70. — ISBN 978-0-19-989315-7.
- ↑ ethnicity: definition of ethnicity. Oxford Dictionaries. Oxford University Press.
- ↑ Humanity: An Introduction to Cultural Anthropology — 9th. — Wadsworth Cengage learning, 2010. — P. 389.
- ↑ Insight into Ethnic Differences (EN) (25 мамыр 2015).
- ↑ Banda, Yambazi; Kvale, Mark N.; Hoffmann, Thomas J.; Hesselson, Stephanie E.; Ranatunga, Dilrini; Tang, Hua; Sabatti, Chiara; Croen, Lisa A. et al. (2015-08-01). "Characterizing Race/Ethnicity and Genetic Ancestry for 100,000 Subjects in the Genetic Epidemiology Research on Adult Health and Aging (GERA) Cohort" (in en). Genetics 200 (4): 1285–1295. doi:10.1534/genetics.115.178616. ISSN 0016-6731. PMC 4574246. PMID 26092716. https://www.genetics.org/content/200/4/1285. Retrieved 2021-08-02.
- ↑ Salter, Frank; Harpending, Henry (2013-07-01). "J.P. Rushton's theory of ethnic nepotism" (in en). Personality and Individual Differences 55 (3): 256–260. doi:10.1016/j.paid.2012.11.014. ISSN 0191-8869. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886912005569. Retrieved 2021-08-02.
- ↑ Bayar, Murat (2009-10-14). "Reconsidering primordialism: an alternative approach to the study of ethnicity" (in en). Ethnic and Racial Studies 32 (9): 1639–1657. doi:10.1080/01419870902763878. ISSN 0141-9870. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/01419870902763878. Retrieved 2021-01-05.
- ↑ Angela Onwuachi-Willig Race and Racial Identity Are Social Constructs (6 September 2016).
- ↑ Chandra Ford; Nina T Harawa (29 April 2010). "A new conceptualization of ethnicity for social epidemiologic and health equity research". Soc Sci Med 71 (2): 251–258. doi:10.1016/j.socscimed.2010.04.008. PMC 2908006. PMID 20488602.