Батыс Қазақстан облысы әкімшілік-аумақтық бөлінісі

Әкімшілік-аумақтық бөлінісі

Әкімшілік-аумақтық шекаралары

Облыстың қазіргі әкімшілік-аумақтық шекаралары 20 ғасырдың алғашқы ширегінде ғана қалыптаса бастады. Оған дейін осы аумақ екі аумақтық бөліктің құрамында болды. 1868 ж. қазан айында «Далалық облыстарды басқару туралы уақытша ереже» қабылданып, соған сәйкес қазақ жері төрт облысқа бөлінді. Солардың бірі – Орал облысы. Ол Орал, Гурьев, Калмыков және Ембі (Жем) уездеріне бөлінеді. Ал облыста іргелес жатқан Маңғышлақ өз алдына дербес пристав ретінде қалды. Кейін Ембі уезі «Темір уезі» аталып, Жымпиты және Ілбішін уездері құрылды. 1891 ж. 15 наурызда «Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарын басқару туралы ереже» қабылданып, онда облыстың кейбір уездерінің шекаралары мен атауларына түзетулер енгізілді, енді Орал облысы Гурьев, Ілбішін, Орал және Темір уездеріне бөлінді. 1801 ж. Еділ мен Жайық өзендерінің аралығында «Бөкей хандығы» (Бөкей ордасы) құрылып, оны 1847 жылға дейін хан-сұлтандар: Бөкей Нұралыұлы (1801—15), Шығай сұлтан Нұралыұлы (1815—23), Жәңгір хан Бөкейұлы (1823-45), сондай-ақ Сақыпкерей сұлтан Бөкейұлы (1845-47) басқарды. Соңғы билеуші қайтыс болғаннан кейін хандықты «Бөкей ордасын басқару жөніндегі уақытша кеңес» биледі, бірақ ол Орынбор әскери губернаторының құзырына бағынды. 1876 жылдан бастап бұл аумақ Астрахан губерниясының құрамына кірді. Әкімшілік жағынан Орда 7 бөлікке: қалмақ, қамыс-Самар, Нарын, Талов, Тарғын, Бірінші және Екінші Приморск округтеріне бөлінді.

Халкомкеңес

1919 ж. 10 шілдеде РКФСР Халкомкеңесі «қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет туралы» ережені бекітіп, сол арқылы ревкомның дәргейіне Ақмола, Семей, Орал және Торғай облыстарын берді. 1920 ж. 26 тамызда БОАК мен РКФСР Халкомкеңінің Қазақ АКСР-н құру туралы декреті жарияланды. Онда автономиялық республиканың аумағы, облыстары мен уездерінің құрамы белгіленді. Орал облысының құрамына Орал, Ілбішін, Темір және Гурьев уездері, бұрынғы Закаспийск облысының Маңғышлақ уезі, Төртінші және Бесінші Адай болыстары (Красновод уезінен) енді. 1920 ж. 12 қазан да Кеңестердің 1-құрылтай съезінің шешімімен облыс Орал губерниясына айналып, Гурьев, Жымпиты, Елек, Калмыков, Ойыл, Орал уездерін біріктірді. Сол жылы Астрахан губерниясынан Бөкей ордасының аумағы бөлініп, 1920 ж. 12 қазанынан бастап «Бөкей губерниясы» аталды. Қазақ АКСР әкімшілік комиссиясының қаулысымен 1921 ж. 19 қарашада Ойыл уезі Ақтөбе губерниясының құрамына қосылды. 1925 ж. 18 мамырда Бөкей губерниясы жойылып, уезд ретінде Орал губерниясына берілді. 1926 ж. 5 маусымда Елек, Ташлы болыстары және Елек қаласы Орынбор губерниясының құрамына алынды. 1927 ж. 5 наурызда Елек уезі жойылды. 1928 ж. 17 қаңтарда Орал губерниясы таратылып, оның уездері мен болыстарының негізінде Гурьев және Орал округгерінің аудандары құрылды. 1932 ж. ақпан айында 8-ші шақырылған республика ОАК-інің 2-сессиясында Қазақстан аумағында Ақтөбе, Алматы, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан жөне Оңтүстік Қазақстан облыстары құрылды.

1932 ж. 20 ақпанда құрылған Батыс Қазақстан облысының құрамына 14 әкімшілік-аумақтық бөлік: Гурьев, Теңіз, Жаңақала, Жымпиты, Жылықос, Маңғыстау, Тайпақ, Талов, Ойыл, Орал, Орда, Шыңғырлау, Ілбішін аудандары енді. 1932 ж. 4 шілдеде Ойыл ауданы Ақтөбе облысына қосылды. 1933 ж. маусымда облыста Теректі ауданы құрылды. 1933 ж. 28 тамызда Орал ауданы таратылып, оның аумағының жарты бөлігінде Камен ауданы (орталығы — Каменка с.) пайда болды. 1934 ж. 19 қаңтарда Талов ауданының әкімшілік орталығы Сламихин кентінен Казталовка селосына көшіріліп, Казталов ауданы аталды. 1935 ж. 9 қаңтарда Бөрлі, Қаратөбе, Приуральск және Сламихин аудандары (БОАК-тің 31.01.35 ж. шешімімен) құрылды. Приуральск «Приурал ауданы» (9.12.1935), Сламихин ауданы мен кенті Фурманов есімімен (9.2.1936) аталды.

Қазақ КСР ОАК-інің арнаулы қаулысы

1938 ж. 5 ақпандағы Қазақ КСР ОАК-інің арнаулы қаулысына сәйкес Батыс Қазақстан облысының құрамына Орал қаласы және Бөрлі, Жаңақала, Жымпиты, Жөнібек, Казталовка, Камен, Қаратөбе, Тайпақ, Теректі, Орда, Фурманов, Шыңғырлау және Ілбішін аудандары қалдырылып, қалған аудандар жаңадан құрылған Гурьев облысына берілді. 1939 ж. 3 қыркүйектегі Қазақ КСР Жоғ. Кеңесінің жарлығымен Ілбішін ауданы мен кенті Чапаев есімімен аталды. Келесі жылы Камен ауданынан дербес әкімшілік-аумақтық бөлік ретінде Зеленов ауданы (орталығы - Переметное с.) бөлініп шықты. 1968 ж. мамыр айында Батыс Қазақстан өлкесі құрылып, оның құрамына Орал облысы да енді.

Тарихи атауларын қалпына келтіру

1992 ж. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі Төралқасының «Орал, Целиноград, Шымкент облыстарының және Целиноград қаласының тарихи атауларын қалпына келтіру туралы» қаулысына сәйкес Орал облысы қайтадан «Батыс Қазақстан облысы» атала бастады. Осы жылдың 16 шілдесінде Камен ауданы мен Каменка селосы «Тасқала» аталды. Сондай-ақ Жымпиты — Сырым ауданы (24.9.92), Фурманов ауданы мен кенті Жалпақтал (1993) болып өзгертілді. 1997 ж. 1 маусымда облыстың әкімшілік-аумақтық бөлінісін қолайландыру нәтижесінде бірқатар аудандардың шекаралары мен атаулары өзгерді. Бұрынғы Чапаев ауданына Тайпақ ауданының аумағы қосылып, Ақжайық деп аталды. Ал бұрынғы Чапаев ауданының жартысынан астам аумағы Теректі ауданына берілді. Бұрынғы Приурал ауданы - Бәйтерек ауданына, бұрынғы Фурманов ауданы Казталов ауданына қосылды. 2000 ж. 10 наурызда ҚР Президентінің жарлығымен Орда ауданы «Бөкей ордасы ауданы» деп аталатын болды.