Сабаншы
| Сабаншы | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 O. m. manul
| ||||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||
| Otocolobus manul Pallas, 1776 | ||||||||||||||||
 Сабаншы ареалы
|
Сабаншы (Otocolobus manul немесе Felis manul) — жыртқыштар отрядының мысықтәрізділер тұқымдасына жататын аң.
Қазақстанда Маңғыстауда, Үстіртте, Мұғалжар жотасында, Қаратауда, Тянь-Шаньда, Іле, Жетісу (Жоңғар) Алатауларында, Тарбағатайда, Оңтүстік Алтайда, Сарыарқада тараған.
Дене мөлшері үй мысығындай, тұрқы 52 — 65 см, салм. 4 — 5 кг. Үлпілдек жүні ашық сұр, қоңырқай түсті, арқасында көлденең жіңішке 6 — 7 қара жолағы болады. Құйрығы келте, арқасындағы 8 қара жолағы анық көрінеді. Құлақ қалқандары өте кішкентай, самайында шоқша сақалы бар. Шөл далада тіршілік етеді. Інін жартас арасына салады, ірі кеміргіштердің індерін де мекендейді. Ақпан — наурыз айларында мауығып, сәуір — мамырда мысықтайды (2 — 8 аралығында). Қорегі — кемірушілер (тоқалтістер, шақылдақтар), торғайтәрізді құстар. Жемін ымыртта, түнде аулайды. Сабаның кәсіптік маңызы шамалы болғанымен ғылыми мәні құнды. Саны өте аз, сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген.[1]
Статус[өңдеу | қайнарын өңдеу]
III-ші санат. Барлық таралу аймағында сирек кездесетін түр. Ресейдің, Қырғызстанның, Түркменстанның Қызыл кітаптарына енегізілген.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан фаунасында туыстың 6 түрінің бірі, ал дүниежүзілік фаунада туыстың 30 түрінің бірі.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Түрдің ареалы Закавказье, Алдыңғы және Орталық Азияны қамтиды. Қазақстанда сабаншы Маңғышлақ, Үстірт, Қызылқұм, Сарыарқа, Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Сауыр, Қалба және Оңтүстік Алтайда таралған. Барлық жерде оқта-текте ғана жолығады. Таралу аймағы қысқаруда.
Мекендейтін жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тасты шөлейтті қыраттар, биік тау жоталары, кеміргіштер көп болатын жазық далалар.
Саны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XX ғ. Ортасына дейін Сарыарқада, шығыс және батыс Жоңғар Алатауында едәуір болды; осы аудандардан дайындау мекемелеріне оншақты оның терісі тапсырылып тұрды. XX ғ. 80-шы жылдары Жоңғар Алатауында сабаншы сирек кездесетін болды. Тек Тентек және Жаланты өзендері мен Сарыбөктер маңында бірең-сараңы ғана кездесті. Басқа аудандарда соңғы отыз жыл ішінде 1 мысық Шелек селосында, біреуі – Қапшағайда, екеуі – Үлкен Бөгеті тауында , бірі – Сөгеті ойпатында кездесті. Бұл мысықтың саны Алтайда, Ресейде, Өзбекстанда да азая түсуде.[2]
Негізгі шектеуші факторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Браконьерлік, іштен өлуі, жұт жылдар, өрттер.
Биологиялық ерекшеліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Отырықшы аң, бірақ қар қалың түскен жылдары қоныстарын ауыстыруы да мүмкін. Өздерінің жатақтарын құздар қуысына салады; суырлардың індерінде пайдаланады. Кешкілік көбіне жемін іздеп шығады. Негізінен, ұсақ кеміргіштермен және шақылдақтармен қоректенеді. Ақпан-наурызда күйлеп, сәуір-мамыр айларында 2-ден 8-ге дейін балаларын туады. Жаулары – қасқыр, түлкі, иттер, ірі жыртқыш құстар.[3]
Қолда өсіру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Хайуанаттар бағында ұсталады және жақсы көбейеді.
Қабылданған қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
СИТЕС-тің 2-ші қосымшасына енген. Бірқатар ұлттық партнер мен қорықшаларда қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ерекше қорғалатын табиғи территориялар ұйымдастыру, браконьерлермен күресу, өртті болдырмау.
Зерттеу үшін ұсыныстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сабаншының негізгі таралған аудандарын (қыста) және экологиясын зереттеу қажет.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақ энциклопедиясы, 7 - том
- ↑ Красная книга Казахстана, 3 изд., А., 1996.
- ↑ Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Шнитников, 1936; 4. Анненков, 1992; 5. Елкин, 1979; 6. Барашкова, 2005; 7. Нуратдинов, 1979.
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Otocolobus manul |