Шортанды ауданы
| Қазақстан ауданы | |||
| Шортанды ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
9 | ||
| Кенттік әкімдіктер саны |
2 | ||
| Ауыл саны |
29 | ||
| Әкімі |
Сағындық Серікбайұлы Шабаров | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Шортанды кенті, Абылай хан көшесі, №20 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
51°41′53″ с. е. 71°56′42″ ш. б. / 51.69806° с. е. 71.94500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°41′53″ с. е. 71°56′42″ ш. б. / 51.69806° с. е. 71.94500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1939 | ||
| Жер аумағы |
4,7 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
27 549[1] адам (2023) | ||
| Тығыздығы |
5,9 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (41,1%), орыстар (33,99%), немістер (6,01%), украиндар (5,89%), поляктар (4,37%), беларустар (2,67%), татарлар (1,7%), басқалары (4,27%)[2] | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Пошта индексі |
021600-021615[3] | ||
| Автомобиль коды |
03 | ||
|
| |||
|
| |||
Шортанды ауданы – Ақмола облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Орталығы – Шортанды кенті.
Географиялық орны, жер бедері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Солтүстігінде Ақкөл ауданымен, шығысында Астрахан, батысында Ерейментау аудандарымен, оңтүстігінде Целиноград ауданы және Астана қаласымен шектеседі.
Шортанды ауданы Сарыарқаның солтүстігін ала орналасқан. Жер бедері – саздар мен саздақтардың қат-қабатынан түзілген белесті жазық. Ең биік жері ауданның шығыс бөлігіндегі Көңқыр төбесі (458 м). Жер бедерінің кей жері ірі құмды, шақпақтасты. Жағалары көлбеу және жайпақ, тұйық ойпауытты қолаттар кездеседі. Көктемде олар ені бірнеше жүз метрге жететін уақытша көлдерге айналады. Кен байлықтарынан алтын, кірпіштік саз кездеседі.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шортанды ауданы 1939 жылы құрылған. Алғашында аудан орталығы Новокубанка ауылы болып, 1954 жылы Шортанды кентіне ауыстырылған. 1963 жылы аудандарды ірілендіру кезінде Алеексев ауданымен біріктіріліп, 1966 жылы қайта бөлінген.[4]
Климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Климаты тым континенттік, қысы суық, қары аз (20 см), жазы жылы, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –17 – 18°С, шілденікі 19 – 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 – 350 мм. Аудан жері арқылы Қалқұтан өзені мен оның салалары – Дамса, Ащылыайрық, Талқара, Сарықамыс өзендері ағады. Мұнда Балықты, Бозайғыр, Сасықкөл, Шошқалы, т.б. көлдер бар.
Топырағы, өсімдіктері мен жануарлар дүниесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жерінде қара және қызғылт қоңыр топырақ тараған. Негізінен селеулі-бетегелі, түрлі шөпті-бетегелі өсімдіктер өседі. Олардың ішінен сәбізшөп, сәлбен, жусан, сары қызылбояу, төскейшөп, ойпауытты жерлерінде өлең, қоға, жұлдызгүл, т.б. өседі. Аңдардан қасқыр, түлкі, қоян, суыр, құстардан дала бүркіті, бөктергі, үкі, бозторғай, үйрек, қаз, т.б. мекендейді.
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989[5] | 1999 | 2009[6] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 37166 | ▲43236 | ▼39245 | ▼38695 | ▼33074 | ▼29580 | ▼27825 |
Тұрғындар саны: 29538 адам (2019).
- Ұлттық құрамы: орыстар (34,36%), қазақтар (39,95%), украиндар (6,18%), немістер (6,20%), поляктар (4,64%), беларустар (2,80%), татарлар (1,72%), басқалары (4,15%)[7]
Халықтың 1 км²-ге шаққандағы орташа тығыздығы 5,9 адам.
Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аудандағы 29 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Андреев ауылдық округі | 1134 | ▼967 | 85,3 | 556 | ▼475 | 85,4 | 578 | ▼492 | 85,1 |
| Бектау ауылдық округі | 1958 | ▼1865 | 95,3 | 1007 | ▼948 | 94,1 | 951 | ▼917 | 96,4 |
| Бозайғыр ауылдық округі | 3717 | ▼3552 | 95,6 | 1822 | ▼1809 | 99,3 | 1895 | ▼1743 | 92 |
| Дамса ауылдық округі | 4482 | ▲4740 | 105,8 | 2122 | ▲2299 | 108,3 | 2360 | ▲2441 | 103,4 |
| Жолымбет кенттік әкімдігі | 4258 | ▼4011 | 94,2 | 2118 | ▼2066 | 97,5 | 2140 | ▼1945 | 90,9 |
| Новокубан ауылдық округі | 2036 | ▼1845 | 90,6 | 1026 | ▼926 | 90,3 | 1010 | ▼919 | 91 |
| Новосёлов ауылдық округі | 1356 | ▼978 | 72,1 | 661 | ▼503 | 76,1 | 695 | ▼475 | 68,3 |
| Петров ауылдық округі | 1721 | ▼1358 | 78,9 | 844 | ▼681 | 80,7 | 877 | ▼677 | 77,2 |
| Пригородный ауылдық округі | 1166 | ▼837 | 71,8 | 577 | ▼415 | 71,9 | 589 | ▼422 | 71,6 |
| Раевка ауылдық округі | 1484 | ▼1110 | 74,8 | 729 | ▼558 | 76,5 | 755 | ▼552 | 73,1 |
| Шортанды кенттік әкімдігі | 6268 | ▲6562 | 104,7 | 3032 | ▲3226 | 106,4 | 3236 | ▲3336 | 103,1 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 29580 | ▼27825 | 94,1 | 14494 | ▼13906 | 95,9 | 15086 | ▼13919 | 92,3 |
Шаруашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ауданда 1995 жылға дейін астық өндіруге, оған қосымша сүтті, етті-сүтті мал, шошқа, жылқы, картоп, көкөніс өсіруге маманданған 1 ұжымшар, 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зертеу институтының тәжірибе шаруашылығы болған. Еліміздің нарықтық экономикаға өтуіне байланысты олардың барлығы дерлік жекешелендірілді. Ауданның барлық шаруашылық салалары 2006 жылы 4038,9 млн. теңгенің өнімін шығарды. Өнеркәсіп саласында “Қазақалтын кен-металлургия” АҚ-ның бөлімшесі – Жолымбет алтын кеніші, жиһаз фабрикасы (Шортанды), тігін фабрикасы (Жолымбет), май зауыты, аудандық баспахана, т.б. жұмыс істейді. Бұлар 2104,5 млн. т өнім өндірді (2005). Ауыл шаруашылығымен 35 кәсіпорын, 109 шаруа қожалығы, 8123 жұртшылық (жеке шаруа) шұғылданады (2005). Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жері 438,5 мың га, оның 287,4 мың га-сы егістік, 2,6 мың га-сы шабындық, 148,2 мың га-сы жайылым. Көп жылдық отырғызылған ағашы 0,3 мың га жерді алады. 2007 жылдың басында ауданда 18,9 мың бас мүйізді ірі қара, 7,6 мың қой мен ешкі, 23,0 мың шошқа, 2,1 мың жылқы, 34,3 мың құс болды. Олардан 4,6 мың т ет, 23,7 мың т сүт, 3829 мың дана жұмыртқа өндірілді. Ауданда 3 балабақша, 4 бастауыш, 11 негізгі, 16 орта мектеп, 1 кәсіптік-техн. мектеп, 31 кітапхана, орт. ауданы аурухана, 6 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 24 фельдшерлік-акушерлік пункт бар. Шортанды кентінде мәдениет және демалыс саябағы орналасқан. Аудан жері арқылы республикалық маңызы бар Астана – Көкшетау автомобильдік жолы өтеді.[9]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Шортанды аудандық сотының тарихы
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том
| |||||||||||||||||
.png)
| ||||||