Қазақстан әкімшілік бірліктері
Қазақстан Республикасы 2023 жылы 1 қаңтар бойынша:
- 20 бірінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен: 17 облыс пен 3 республикалық маңызы бар қала;
- 222 екінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен: облыстардағы 166 аудан, 38 облыстық маңызы бар қала, республикалық маңызы бар қалалардағы 18 аудан;
- 2349 үшінші деңгейлі әкімшілік-аумақтық бірліктен тұрады: аудандық маңызы бар қалалардың 48 әкімдігі, облыстық маңызы бар қалалардағы 4 аудан әкімдігі, 27 кенттік әкімдік, 2177 ауылдық округ әкімдігі, 93 ауыл әкімдігі.
Барлығы Қазақстанда 89 қала, 29 кент, 6295 ауыл бар.
Қазіргі әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бірінші деңгей[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан Республикасы 17 облысқа және 3 республикалық маңызы бар қалаға бөлінеді.
- Астана қаласы — Қазақстанның елордасы.
- Алматы қаласы — республикалық маңызы бар қала.
- Шымкент қаласы — республикалық маңызы бар қала.
№ | Таңбасы | Қала/Облыс | Орталығы | Жер аумағы, км², 08.06.2022 |
Халық саны, адам, 01.10.2022[1] |
Қоныстану тығыздығы, адам/км² |
ЖІӨ, млн теңге 2016 ж. | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Республикалық маңызы бар қалалар | |||||||||
1 | Астана қаласы | — | 797,33 | 1 340 782 | 1681,6 | 4 865,3 | |||
2 | Алматы қаласы | — | 682 | 2 147 113 | 3148,3 | 10 601,3 | |||
3 | Шымкент қаласы | — | 1162,8 | 1 184 113 | 1018,3 | ||||
Облыстар | |||||||||
4 | Абай облысы | Семей | 185 500 | 610 183 | 3,3 | ||||
5 | Ақмола облысы | Көкшетау | 146 219 | 786 012 | 5,4 | 1 344,3 | |||
6 | Ақтөбе облысы | Ақтөбе | 300 629 | 924 845 | 3,1 | 2 071,1 | |||
7 | Алматы облысы | Қонаев | 105 263 | 1 497 025 | 14,2 | 2 190,0 | |||
8 | Атырау облысы | Атырау | 118 631 | 689 674 | 5,8 | 5 200,7 | |||
9 | Батыс Қазақстан облысы | Орал | 151 339 | 686 655 | 4,5 | 2 032,7 | |||
10 | Жамбыл облысы | Тараз | 144 264 | 1 215 482 | 8,4 | 1 182,8 | |||
11 | Жетісу облысы | Талдықорған | 118 648 | 698 952 | 5,9 | ||||
12 | Қарағанды облысы | Қарағанды | 239 045 | 1 134 146 | 4,7 | 3 712,1 | |||
13 | Қостанай облысы | Қостанай | 196 001 | 832 445 | 4,2 | 1 522,3 | |||
14 | Қызылорда облысы | Қызылорда | 226 019 | 830 901 | 3,7 | 1 308,3 | |||
15 | Маңғыстау облысы | Ақтау | 165 642 | 761 401 | 4,6 | 2 463,4 | |||
16 | Павлодар облысы | Павлодар | 124 755 | 754 829 | 6,1 | 1 975,5 | |||
17 | Солтүстік Қазақстан облысы | Петропавл | 97 993 | 534 966 | 5,5 | 918,2 | |||
18 | Түркістан облысы | Түркістан | 117 249 | 2 110 502 | 18 | 2 789,2 | |||
19 | Ұлытау облысы | Жезқазған | 188 936 | 221 014 | 1,2 | ||||
20 | Шығыс Қазақстан облысы | Өскемен | 97 800 | 730 812 | 7,5 | 2 793,9 | |||
Барлығы | 2 724 902 | 19 691 858 | 7,2 | 46 971,2 |
Екінші деңгей[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әкімшілік бөліністің екінші деңгейінде 170 ауылдық аудан, 18 қалалық аудан және 38 облыстық маңыздағы қала бар.
Республикалық маңыздағы қалалардағы қалалық аудандар:
- Астанада — 5 аудан
- Алматыда — 8 аудан
- Шымкентте — 5 аудан
Облыстық маңызы бар қала статусына дамыған өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымы бар, халқының саны 50 мың адамнан жоғары ірі экономикалық және мәдени орталықтар ие.
Үшінші деңгей[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үшінші деңгейде 48 аудандық маңыздағы қала, 4 қалалық аудан (облыстық маңыздағы Қарағанды және Ақтөбе қалаларында екі-екіден), 27 кенттік әкімдік, 2177 ауылдық округ әкімдігі және 93 ауылдық әкімдік бар.
Облыстық маңыздағы қалаларда қалалық аудандар ондағы халық саны 400 мың адамнан асқанда құрылады.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ресей империясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XX ғасыр басында Қазақстан аумағында жеті облыс болған:
- Күнгей Каспий облысы
- Орал облысы
- Торғай облысы
- Ақмола облысы
- Семей облысы
- Жетісу облысы
- Сырдария облысы
Бөкей ордасы Астрахан губерниясының құрамында болды.
Кеңес заманы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- 1920: Семей губерниясы құрылды
- 1921: Төмендегідей губерниялар құрылды
- Ақмола губерниясы - Петропавл қаласы
- Ақтөбе губерниясы - Ақтөбе қаласы
- Қостанай губерниясы - Қостанай қаласы
- 1924: Жетісу, Сырдария губерниялары құрылды
- 13 қыркүйек 1925: Қостанай губерниясы жойылып, орнына Қостанай уезі құрылды
- 14 қыркүйек 1925: Қостанай уезі болыстарынан Қостанай округі құрылды
- 17 қаңтар 1928: Қазақ АКСР-індегі барлық губерниялар жойылып, орнына 13 округ құрылды
- Адай округі - Ойыл ауылы
- Ақмола округі - Ақмола қаласы
- Ақтөбе округі - Ақтөбе қаласы
- Алматы округі - Алматы қаласы
- Гурьев округі - Гурьев қаласы
- Қарқаралы округі - Қарқаралы қаласы
- Қостанай округі - Қостанай қаласы
- Қызылорда округі - Қызылорда қаласы
- Орал округі - Орал қаласы
- Павлодар округі - Павлодар қаласы
- Қызылжар округі - Петропавл қаласы
- Семей округі - Семей қаласы
- Сырдария округі - Шымкент қаласы
- 10 мамыр 1928: Қызылжар округінің атауы Петропавл округі болып өзгерді
- 10 сәуір 1929: Адай округі жойылды
- 17 желтоқсан 1930: Қазақ АКСР-інің барлық округтері жойылып, аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді
- 10 наурыз 1932: Қазақ АКСР-інде округтердің орнына 6 облыс құрылды
- Ақтөбе облысы - Ақтөбе қаласы
- Алматы облысы - Алматы қаласы
- Батыс Қазақстан облысы - Орал қаласы
- Қарағанды облысы - Петропавл қаласы
- Оңтүстік Қазақстан облысы - Шымкент қаласы
- Шығыс Қазақстан облысы - Семей қаласы
- 1 шілде 1933: Гурьев округі қайта құрылды
- 4 шілде 1934: Қарқаралы округі қайта құрылды
- 29 шілде 1936: Қарқаралы округі жойылды. Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары құрылды. Қарағанды облысының орталығы Петропавлдан Қарағандыға көшірілді
- 5 желтоқсан 1936: Гурьев округі жойылды
- 15 қаңтар 1938: Гурьев, Қызылорда және Павлодар облыстары құрылды
- 14 қазан 1939: Ақмола, Жамбыл және Семей облыстары құрылды. Шығыс Қазақстан облысының орталығы Семейден Өскеменге көшірілді
- 16 наурыз 1944: Көкшетау және Талдықорған облыстары құрылды
- 6 маусым 1959: Талдықорған облысы жойылды
- 26 желтоқсан 1960: Тың өлкесі құрылды. Ақмола облысы жойылып, аумағы өлкенің тікелей басқаруына өтті
- 24 сәуір 1961: Тың өлкесі құрамында орталығы Целиноград қаласында Целиноград облысы құрылды
- Тың өлкесі - Целиноград қаласы (Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Целиноград)
- 3 мамыр 1962: Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстары Орал және Шымкент болып өзгерді. Құрамына 6 облыс кіретін Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкелері құрылды:
- Батыс Қазақстан өлкесі - Ақтөбе қаласы (Ақтөбе, Гурьев, Орал)
- Оңтүстік Қазақстан өлкесі - Шымкент қаласы (Жамбыл, Қызылорда, Шымкент)
- 1 желтоқсан 1964: Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкелері жойылды
- 19 қазан 1965: Тың өлкесі жойылды
- 23 желтоқсан 1967: Талдықорған облысы қайта құрылды
- 23 қараша 1970: Торғай облысы құрылды
- 20 наурыз 1973: Маңғышлақ және Жезқазған облыстары құрылды
- 2 маусым 1988: Маңғышлақ және Торғай облыстары жойылды
- 17 тамыз 1990: Маңғыстау (бұрынғы Маңғышлақ) және Торғай облыстары қайта құрылды
Қазіргі заман[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- 21 ақпан 1992: Гурьев облысы Атырау облысы болып өзгертілді
- 6 шілде 1992: Целиноград, Орал, Шымкент облыстарына бұрынғы Ақмола, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан атаулары қайтарылды
- 22 сәуір 1997: Талдықорған, Торғай облыстары жойылды
- 3 мамыр 1997: Жезқазған, Көкшетау, Семей облыстары жойылды
- 10 желтоқсан 1997: Ақмола қаласы Қазақстанның астанасы ретінде ресми түрде жарияланды
- 6 мамыр 1998: Қазақстанның елордасы Ақмола қаласы Астана болып өзгертілді
- 8 сәуір 1999: Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстігіндегі 3 аудан Көкшетау қаласымен бірге Ақмола облысына берілді. Ақмола облысының орталығы Астанадан Көкшетауға көшірілді
- 14 сәуір 2001: Алматы облысының орталығы Алматыдан Талдықорғанға көшірілді
- 19 маусым 2018: Оңтүстік Қазақстан облысының атауы Түркістан облысы болып өзгерді. Шымкент қаласы республикалық маңызы бар қалаға жатқызылып, облыс орталығы Түркістанға көшірілді
- 23 наурыз 2019: Қазақстанның елордасы Астана қаласы Нұр-Сұлтан болып өзгертілді
- 8 маусым 2022: Алматы облысының орталығы Талдықорғаннан Қонаев (бұрынғы Қапшағай) қаласына көшірілді. Жаңадан 3 облыс құрылды:
- Абай облысы - Семей қаласы
- Жетісу облысы - Талдықорған қаласы
- Ұлытау облысы - Жезқазған қаласы
- 17 қыркүйек 2022: Қазақстанның елордасы Нұр-Сұлтан қаласына бұрынғы Астана атауы қайтарылды
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тағы қараңыз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
|