Айқышты өрмекші
| Айқышты өрмекші | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
|
Айқышты өрмекші (лат. Araneus) - лат. Araneidae тұқымдасының аранеоморфты өрмекшілердің тегі. Өрмекшілердің барлығы сияқты - жыртқыш, жәндіктермен қоректенеді. Жер шарында кең тараған, 2000-ға жуық түрі бар, Қазақстанда 15-тен 30-ға дейін түрлері кездеседі.
Биологиялық сипаттама
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дене тұрқы аналық дарақында 17 мм-ден 26 мм-ге дейін, ал аталығы - 10—11 мм. Денесінде ак және ақшыл-қоңыр түсті дақтар крест белісіне ұқсас орналасқан. Денесі бас-кеуде және бунақталмаған құрсақ бөлімінен тұрады. Осы екі бөлімі сабақшамен байланысқан (бас-кеуденің 7-бунағы). Хелицераларының ұшы қозғалмалы тырнақ тәрізді буынмен аяқталады. Оның түбінде улы безінің тесігі орналасқан. Айқышты өрмекшінің аса улы жәндіктерге жатпайды. Уы адам үшін, ірі мал, қой, ит үшін қауыпсыз. Дененің дызылдауына, тітіркенуіне келтіруі мүмкін. Тышқан, егеуқұйрық үшін - токсикалық күші қауыпты. Бездерде бөлінетін сөлімен қорегін өлтіреді. 4 жұп аяқтары қозғалу қызметін атқарады. Құрсақтың соңғы сегментінің аяқтары 2 – 4 жұп өрмек сүйелдеріне айналған. Эволюция даму барысында байқалатын бір ерекшелік – өрмек сұйықтығы бөлініп шығатын өрмек бездерінің дамуы. Олардан бөлінген сұйық зат ауада тез қатады да, өрмек жібіне айналады. Бұларды өрмекшілер тор құру, ұстап алған жемтігін орап тастау, жұмыртқа пілләсін жасау үшін қолданады.
Ас қорыту жүйесі эктодермальды алдыңғы, энтодермальды ортаңғы және эктодермальды артқы ішектен құралған.
Зәр шығару жүйесіне мальпиги түтікшелері және коксальды бездер (жүретін аяқтарының 1- және 3-жұптарының бунақтарынан ашылатын бір не екі жұп бездер) жатады. Тыныс алу органдары жапырақты өкпе қапшығы мен трахеялардан тұрады. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі қысқарған, 3 – 4 остиялары (жүрегіндегі қақпақшалары бар саңылаулы қос тесік) бар. Сезім органдары жақсы жетілген. 8 көзі 2 доға түрінде орналасқан. Дара жыныстылар. Жыныс диморфизмі байқалады [1].
Түрлері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жалпы табиғатта айқышты өрмекшілердің 1000-нан астам түрлері белгілі. СНГ-да 15-тен 30-ға дейін түрі таралған. Ең көп тараған түрлері:
- лат. Araneus albotriangulus
- лат. Araneus angulatus
- лат. Araneus diadematus
- лат. Araneus cavaticus
- лат. Araneus quadratus
- лат. Araneus marmoreus
Пайдасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Айқышты өрмекші ауыл шаруашылығы зиянкестерін құртады
- Уы медицина мен биохимияда пайдаланылады
- Өрмек жібегі алынады.
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Айқышты өрмекші- Интересные факты из жизни паука-крестовика Мұрағатталған 5 тамыздың 2020 жылы.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998