Алаверди
Қала | |||
Алаверди | |||
арм. Ալավերդի | |||
| |||
Әкімшілігі | |||
---|---|---|---|
Ел | |||
Марз | |||
Мэр |
Артавазд Варосян | ||
Тарихы мен географиясы | |||
Координаттары |
41°05′42″ с. е. 44°39′21″ ш. б. / 41.09500° с. е. 44.65583° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°05′42″ с. е. 44°39′21″ ш. б. / 41.09500° с. е. 44.65583° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
Алғашқы дерек |
б.з.д. III ғ. | ||
Бұрынғы атаулары |
1935 жылға дейін - Манес | ||
Қала статусы |
1938 | ||
Жер аумағы |
18 км² | ||
Орталығының биiктігі |
18 м | ||
Уақыт белдеуі | |||
Тұрғындары | |||
Тұрғыны |
16 400 адам (2010) | ||
Ұлттық құрамы | |||
Конфессиялар | |||
Этнохороним |
алаверділіктер | ||
Сандық идентификаторлары | |||
Телефон коды |
+374 (253) | ||
Пошта индексі |
1701―1708 | ||
Алаверди шекарасы
| |||
Ортаққордағы санаты: Алаверди |
Алаверди (арм. Ալավերդի) ― Арменияның солтүстік-шығысында Ереваннан 167 км қашықтықта орналасқан қала. 2010 жылдың мәліметімен халық саны — 16 400. Қала маңайында архитектіра ескерткіші — Санаин монастырі орналасқан. Қаладан Ванадзор-Тбилиси тас жолы және Алаверди станциясы бар темір жолы өтеді. Дебед өзенінің (Кура алабында) сол жағында орналасқан. Армениядағы мыс өнеркәсібінің байырғы орталығы.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Б.з.д. III—II ғасырдың жазбаларында Алаверди алғашқы рет «Маниц Гом», «Манес» бекіністі қорғау деп аталады. ХІІІ г-дан бастап қала мыс өндіру орыны ретінде белгілі болады.
XVII ғасырдан бастап қала қазіргі Алаверди атын ежелгі көшпелі борчалу елінің атынан алады.
1930 жылға дейін қаланың аты "Аллаверды" деп аталатын. Баскаков 1979 ж. айтуы бойынша "Алла берді" деген түрік-араб сөздерінен құралған.
1770 жылы грек кешілер Алаверди және Шамлуга қалаларында мыс қорыту зауытын салады. 1795 жілі Аға Мохаммед-ханмен талқандалынған.
1801 ж. Алаверди Ресей империясының құрамына кіреді. 1887 жылы кен қазып шығару құқығы француздарға сатылған.
Мыс өнекәсібінің өркендеуіне Гюмри-Тбилиси темір жолы (1899) және Дебед гидроэлектро стансасының құруы (1909) қозғау салды.
1921 ж, Алавердиде кенес өкіметі орнатылды. 1938 ж. қала статусын алжы. 1957 ж. қалада ірі мыс -химиялық комбинаты салынды.
Халықы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кестеде халық санының өзгеру динамикасы көрсетілген.
жыл | 1831 | 1873 | 1926 | 1959 | 1970 | 1979 | 2001 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
халық саны |
24 | 748 | 4500 | 16 805 | 23 311 | 23 182 | 14 835 | 17 000 | 17 000 | 16 800 | 16 700 | 16 600 |
Жергілікті халықының көбісі - армяндар.
Алавердида туып-өскен атақты адамдар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Александр Ерицян (1842—1902) - әйгілі тарихшы
- Аршак Газарян - еңбек қайраткері
- И. Хаджиев - Кенес одағы каһарманы
- Альберт Аслян - атақты суретші
- Анастас Иванович Микоян - 30-60 ж. кеңес одағы қайраткері
- Артём Иванович Микоян - атақты авиаконструктор т.б.
Туыстас қалалар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Айос Иоаннис Рентис (Грекия) — 28.05.2007
- Кобулети (Грузия) — 01.10.2007
Фотогалерея
[өңдеу | қайнарын өңдеу]-
Қаланың жалпы көрінісі
-
Өзен жағасы
-
Қала панорамасы
-
Дебед өзені
-
Санаин көпірі
-
Мыс -химиялық комбинат
-
Темір жол вокзалы.
-
Киелі Григорий шіркеуі
Сыртқы сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998