Александр Ефимович Алекторов

1. Александр Ефимович Алекторов(1861 — 1918) — орыс ориенталисі, миссионер. Қазақ тарихын, мәдениетін, этнографиясы мен ауыз әдебиеті үлгілерін зерттеген. 1881 жылы Орынбор мұғалімдер мектебін бітірген. 1894 жылы ол Торғай облысы халық мектептерінің инспекторы болып бекітіледі. Оған дейін Бөкей ордасында инспектор болған. Торғай облысы халық мектептерінің инспекторы ретінде ол Қостанай қаласына орналасады.Білім инспекторларының Қостанай қаласын тұрақтауы Торғай облысы халық мектептерінің инспекторы Ы.Алтынсарин (1879-1889) тұсынан басталды. Ы.Алтынсариннен кейін инспектор болған А.В.Васильев (1889-1894) те Қостанай қаласында тұрақтайды. Гурьев (қазіргі Атырау) облыстарында халық училещелерінің директоры, инспекторы бола жүріп, қазақ халқының тарихы, тұрмыс-салты, ауыз әдебиеті, тілі жөнінде көптеген зерттеу, жинау жұмыстарын жүргізген. Ол “Қырғыз есімдері”, “Қырғыздар өмірінің бейнесі”, “Қырғыздар” (1886), “Бақсы”, “Қырғыздардың халық әдебиеті” (1893), “Қырғыздардың мал шаруашылығы” (1888), “Қырғыздардың жер бөлісуі” (1889) т.б. барлығы 100-ден аса еңбек жазып қалдырған. 1896 жылы ел аузынан “Қобыланды” жырын жазып алды. 1898 жылы Қазан университетінің жанындағы “Археология, тарих және этнография қоғамы хабарларында” Байтоқ ақынның Жәңгір ханның өліміне арнап шығарған өлеңін жариялаған. “Дала уәлаяты” газетінде Алекторов жинастырған бірнеше қазақ ертегілері басылды. Аса құнды еңбектерінің бірі — “Қырғыздар туралы кітаптар, журналдар мен газеттердегі мақалалар мен хабарлардың көрсеткіші” (Қазан, 1900). Осы “Көрсеткіште” қазақ, орыс тілдерінде 19 ғасырдың аяғына дейін жарық көрген қазақ елінің тарихы, этнографиясы, тілі, әдебиеті, шаруашылығы жөніндегі еңбектердің мазмұны, олар жайлы айтылған сын-пікірлер, қосымша ретінде 50-ге тарта қазақ кітаптарының мазмұндалған тізімі берілген. Ғалым қазақ халқының қабілетін, дәстүрін, өнерін, музыкасын, фольклорын аса жоғары бағалай келіп, “Қырғыздың халық әдебиеті” деген мақаласында былай дейді: “Ескі әндер бір рудан екінші руға беріліп, жылдан жылға жаңарып отырады, қырғыз өздерінің халық әндерін, халық әншілерін жақсы көреді, бір сөзбен айтқанда әрбір қырғыз — әнші” (“Астраханский вестник”, 1893, №117). Қазан төңкерісіне дейін Ақмола, Семей, Орал облыстарының қазақ мектептерінде Ы.Алтынсариннің “Хрестоматиясымен” қатар Алекторов құрастырған оқу құралдары да (“К мудрости ступенька”, М., 1891; “Киргизская хрестоматия”, Орынбор, 1898) пайдаланылған. Миссионер ретінде Алекторов “Что нужно для обрусских инородцев”, “Исламизм и киргизы” т.б. еңбектерінде қазақтарды орыстандыру мәселелерін көтерген. Ол сол кезде іске асырыла бастаған “Бұратана халықтар үшін мектеп — орыстандырудың басты құралы” саясатын белсенді жүргізді. . «Археология, тарих және этнография қоғамы хабарларында» Байтоқ ақынның Жәңгір ханның өліміне арнап шығарған өлеңін жариялаған. Ғалым қазақ халқының дәстүрін, өнерін, музыкасын, фольклорын аса жоғары бағалаған.