Альвар Гульстранд

Альвар Гульстранд
	Альвар Гульстранд
	швед. Allvar Gullstrand
Туған күні	5 маусым 1862
Туған жері	Ландскруна, Швеция
Қайтыс болған күні	28 шілде 1930 (68 жас)
Қайтыс болған жері	Стокгольм, Швеция
Азаматтығы	Швеция
Ғылыми аясы	Офтальмология
Жұмыс орны	Уппсал университеті
Несімен белгілі	көз рефракциясын зерттеуші
Марапаттары	; Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы, (1911)

Альвар Гульстранд (швед. Allvar Gullstrand) (5 маусым 1862, Ландскруна, Швеция — 28 шілде 1930, Стокгольм, Швеция) — шведциялық офтальмолог, Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығының 1911 жылғы лауреаты.

Өмірбаяны

Қаланың медициналық қызметінің басшысы София Матильда (Корселл) Гуллстрэнд пен Пер Альфред Гуллстрэндтің отбасында дүниеге келген. Бала механикаға қызығушылық танытып, инженер болуды армандағанымен, ол әлі де әкесінің жолын қуып, медициналық білім алуды шешті. Туған қаласы мен Дженкенингтің жалпы білім беретін мектептерінде оқығаннан кейін 1880 жылы Уппсала университетіне оқуға түсті.

1885 жылы медициналық курсын аяқтап, оқуын Венада жалғастырды. Келесі жылы Швецияға оралып, Стокгольмдегі Каролинска институтында екі жыл оқып, дәрігерлік қызметпен айналысуға мүмкіндік беретін емтихандарды тапсырды және офтальмология бойынша мамандануға шешім қабылдап, Серафим ауруханасында жұмыс істеді. 1890 жылы Каролинский институтында астигматтық бойынша кандидаттық диссертациясын қорғады.^[1]

Келесі жылы Каролинский институтында офтальмологиядан дәріс оқи бастады және Стокгольмдегі көз клиникасының бас дәрігері, ал 1892 жылы оның директоры болды. Бірақ 1894 жылы Уппсала университетінде офтальмология профессоры болып тағайындалғанға дейін геометриялық және физиологиялық оптика және биологиялық жүйелердегі көрнекі бейнелердің қалыптасуымен байланысты мәселелер бойынша зерттеулерін жалғастыра алмады.

Оның зерттеулері басталған кезде шыны линзалардың оптикасын егжей-тегжейлі әзірледі, атап айтқанда, неміс физигі Эрнст Аббе, оның есептеулері сыну қателіктерін болдырмай, жоғары дәлдіктегі оптикалық жүйелерді жасауға мүмкіндік берді. Гуллстрендтің еңбегі көздің сыну көрсеткішін және аккомодация механизмін есептеуде, сондай-ақ осы параметрлерді визуалды бейнелеудің біртұтас математикалық моделіне біріктіруде болды.

Күрделі математикалық есептеулерді қолдана отырып, көздің линзасы өзінің сыну көрсеткішін үнемі өзгертетінін анықтады, бұл торда дәл кескін алуға мүмкіндік береді. Гульстран жұмысы көздің аберрациялары мен астигматизм сияқты жағдайларды бұрынғыдан да сенімді және дәл түзетуді қамтамасыз етті. Ол өзінің зерттеу нәтижелерін 1909 жылы редакциялаған Герман фон Гельмгольцтың «Физиологиялық оптика туралы трактат» кітабына жазған түсініктемелерінде қорытындылады.

Екі жылдан кейін Гуллстранд көзді клиникалық тексеруде екі жаңа құралды – саңылау шамын және Венадағы Цейсс оптикалық компаниясымен бірлесіп жасаған Гуллстранд офтальмоскопын қолдануды ұсынды. Әдетте микроскоппен бірге қолданылатын саңылау шамы офтальмологқа қасаң қабықты және линзаны тексеруге және сулы юмордың (көз алмасын толтыратын сұйықтық) кез келген бөгде заттардың бар-жоғын анықтауға мүмкіндік береді. Офтальмоскоп әдетте атеросклероз және қант диабеті сияқты аурулары бар науқастарда көз түбін зерттеу үшін қолданылады.

1911 жылы оған «көздің диоптриясындағы жұмысы үшін» физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы берілді. Гуллстранд өзінің Нобельдік лекциясында көздің линзасы «линзаның екі бетінің астында әр түрлі тереңдікте аяқталатын және бір шетінен екінші шетіне спираль түрінде бағытталған шебер реттелген, микроскопиялық жіңішке талшықтардың шексіз санынан бүкіл ұзындығы бойынша». Содан кейін Нобель сыйлығын алған жұмысына шолу жасап, қорытындылады.^[2]^[3]

1914 жылы Уппсала университетінде Гуллстранд үшін физикалық және физиологиялық оптика кафедрасы құрылды. Мұнда ол өзінің зерттеулерін оптикалық аспаптар мен геометриялық оптиканың сыну беттерін жақсарту бойынша есептеулерге шоғырландырды. 1927 жылы Упсала университетінен зейнеткерлікке шыққаннан кейін оның денсаулығы нашарлап, шығармашылық қабілеті төмендеді.

Өзіне қойылатын жоғары талаптар мен Гуллстрэндтің жұмысына әкелген зерделілігі оны ғылыми ортада өте беделді тұлғаға айналдырды. Алғаш көргенде бейжай, немқұрайлы көрінгенімен, әріптестерінің арасында жылы жүзді, ақжарқын адам ретінде танылды.

1895 жылы Сигна Кристина Брейтолцқа үйленді. Олардың ерте қайтыс болған қызы болды. Стокгольмде инсульт салдарынан қайтыс болды.

Ол Упсала, Йена және Дублин университеттерінің құрметті дәрежелерімен марапатталған және Уппсала университетінің медицина факультетінің Бьоркен сыйлығымен (1906), «Швед медицина қауымдастығына 100 жыл» Алтын мерейтойлық медалімен (1908) марапатталды), Неміс офтальмология қоғамының Грефе медалі (1928) және басқа да көптеген марапаттар.

Естелік

1970 жылы Халықаралық астрономиялық одақ Айдың арғы жағындағы кратерге Альвар Гульстранд есімін берді.

Ғылыми жұмыстары

1904: "Zur Kenntnis der Kreispunkte", Acta Mathematica 29:59–100.
1906: "Vie réelle optische Abbildung", Kungl. Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar 41
1908: "Die optische Abbildung im heterogenen Medien und die Dioptrik der Kristal-linse des Menschen", Kungl. Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar 43
1905: "Über Astigmatismus, Koma und Aberration", Annalen der Physik,(4), 18: 941-973
1907: "Tatsachen und Fiktionen in der Lehre von der optischen Abbildung", Archiv für Optik, vol.1 p. 2;
1911: Speech at the Nobel Banquet in Stockholm, December 10, 1911
1919: "Preparation of non spherical surfaces for optical instruments", Kgl. Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar, vol. 60: 155, abstracted in Zeitschrift für Instrumentenkunde, vol. 41 (1921), pp. 123–25
1922: "Allgemeine Lösung des statischen Einkörperproblems in der Einsteinschen Gravitationstheorie", Arkiv för Matematik, Astronomi och Fysik 16(8):1–15

Дереккөздер

↑ Gullstrand, Allvar (1890) Skand. Arch. f. Physiol.; and (1901) Arch. f. Ophth., 53, pp. 2, 185.
↑ Ravin, James G. (1999). "Gullstrand, Einstein, and the Nobel Prize". Arch Ophthalmol 117 (5): 670–672. doi:10.1001/archopht.117.5.670. ISSN 0003-9950. PMID 10326967.
↑ Gallardo, P. Grima A brief biography of Albert Einstein (May 2023).

Сыртқы сілтемелер

Альвар Гульстрандтың Нобель комитетінің сайтындағы өмірбаяны.

[1] Gullstrand, Allvar (1890) Skand. Arch. f. Physiol.; and (1901) Arch. f. Ophth., 53, pp. 2, 185.

[2] Ravin, James G. (1999). "Gullstrand, Einstein, and the Nobel Prize". Arch Ophthalmol 117 (5): 670–672. doi:10.1001/archopht.117.5.670. ISSN 0003-9950. PMID 10326967.

[3] Gallardo, P. Grima A brief biography of Albert Einstein (May 2023).

[1]

[2]

[3]