Антропосоциогенез

Антропогенез

Антропогенездің ерте кездегі кезеңдердегі қозғаушы күштері сол бұрынғы факторлар: тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу, тұқым қуалау (негізінен алғанда мутациялық және үйлесімді) өзгергіштігі болып саналады. Жылдам және жақсы аң аулағыштар, жауынан қорғанып, қорегін аулап, құралдар мен от жаға білгендер артықшылығы болғандықтан, сұрыптауда сақталып қалды және ұрпақ берді. Австропитектерде, ішінара питекантроптарда бүкіл тіршілік еткен өмірде одан әрі осылай жалғасты. Кейінірек еңбек барынша үлкен рөл атқара бастады. Сәбилер әр түрлі заттармен неғүрлым көп ойнаса, олардың ақыл-ой қабілеті, миының дамуы тез және жақсы қалыптасатыны белгілі.Психологтар түйме немесе өзге ұсақ заттарды іріктеп ойнайтын балалардың ертерек сөйлей бастайтынын дәлелдеді. Бұл физиологиялық көзқарас тұрғысынан да түсінікті, өйткені миға әр түрлі сыртқы сақтандыру белгілері туралы жүйкелік серпіндер түседі және оның жасушалары желеу алып, тезірек дамиды. Сөйтіп алғашкы архантроптардың (ежелгі адамдардың жиынтың атауы) қолы ғана машықтанып қоймай, колға тас немесе таяқ ұстаған кезде миы да жаттықты.

Антропогенездің екінші күшті факторы - қарым-қатынас, ужымдасып өмір суру. Гориллаға қарағанда үйірлесіп өмір сүретін шимпанзенің ымдасуы едәуір дамиды. Бұл бірін-бірі дұрыс түсініп, жанжалдасудан құтылуға жәрдемін тигізеді. Ал алғашқы адамдарға адамдармен мақсатка сәйкес бірлесіп әрекет жасау үшін ғана емес, сондай-ақ келесі ұрпақка ақпарат беру үшін де қажет. Мұнда тағы бір әлеуметтік фактор - тәрбие беру пайда болды. Өйткені адамдар іс жүзінде тұмысынан ешқандай дағды ала алмайды. Жүлдызқұртқа қуыршак жасауды, ал балараға көрез (соты) жасауды үйретудің қажеті жоқ, алайда адам үйретпей, ештеңе істей алмайды.

Бозбаланың ақылды және тапқыр-пысық болып, жануарлар әлемінен адами қоғамға оңай өтуі тек Киплингтің Мауглиінде ғана кездеседі. Тарихта адам баласының табиғат тауқыметіне тап болып, өмір сүргендігі туралы деректер бар. Бірақ олар ешқашан да адам бола алмаған! Бұл тіршілік иелері біздің қоғамға бейімделе алмады, қалыпты адами өмір сүруге орала алған жоқ. Адам қоғамы мен тәрбиесінде болмаған балаларға қарағанда, тіпті қолда өсірілген маймылдар адам ортасында өмір сүруге бейімірек болды.

Сондықтан адамның қалыптасуын тек биологиялық үдеріс ретінде зерттеуге болмайды. Сөйтіп, маймыл сияқты ата тектерден эволюция алшақтаған сайын даму деңгейі жоғарырақ болып, биологиялық факторлар соғұрлым аз рөл атқарып, қоғамдъщ факторлардың үлкен рөл атқарганын ұмытпау керек. Бөлкім питекантроптардан бастап қогамдық факторлар: еңбек, қарым-қатынас, тәрбие беру, ұжьшдасып өмір сүру маңыздырақ бола бастаған шығар.

Адам эволюциясы қазіргі кезде де жалғасуда ма? Ол да мүмкін.Мысалы, осы заманғы адамдарға тез өсу (акселерация - балалар мен жасөспірімдер бойының өсу және жыныстық пісіп жетілу) үдерісі тән қасиет. Қазіргі кезде биологиялық факторлар қандай болса да рөл атқара ала ма? Біздің қоғамда іс жүзінде сұрыптау және тіршілік үшін күрес жоқ. Мысалы, туа біткен әлсіз иммунитет күшті дәрі-дөрмекпен теңгеріледі. Солай болғанмен өзгергіштіктің рөлін жоқка шығаруға болмайды. Өйткені адам геномында қандай мутация (өзгерістер) болу мүмкіндігін және олардың физиологиясы мен кұрылысында қандай өзгерістерге ұшырайтынын ешкім біле алмайды. Әсіресе техниканың ластандырылуы нәтижесінде қазіргі кезде мутагендер деңгейі шындап өсті.

Адам қоғамындағы тіршілік үшін күрес

Бұл биологиялық емес,таптық табиғаттағы тартыс пен соғыс қарама-қарсылығын түсіндіру және ақтау кезіндегі ғылымға және қоғамдастықка қарсы амал.

Әлеуметтік дарвинизмді жақтаушылар табиғи сұрыпталу теориясын адам қоғамына қолдануға тырысады. Тірі табиғат биологиялық заңдылық бойынша, ал адам қоғамы қоғам заңы бойынша дамиды. Бұл ұғымдарды шатастыруға болмайды.

Ағзалардың тұқым куалау негізіндегі тіршілік үшін күрес нәтижесі табиғи сұрыпталу болып табылады. Бұл да биологиялық ұғым. Ал оны адам қоғамына кешіруге болмайды. Халықтар арасында қатал бәсекелестік пен соғыс адам тобын жақсарта алмайды.

Мұндай пікірлердің мүлде үйлесімсіздігін көру үшін ғалым болу қажет емес, қарапайым дұрыс ойлайтын адам болу қажет. Қазіргі заман адамдарына <<жақсы бейімделгеи» деп анықтама беру жасанды қолданыс болады. Ғалымдар - бұл қоғамның ең зерделі мүшелері. Олар жаңалық ашып, тіршілік ұзартуды, сондай-ақ бүкіл адамзаттың тірі қалу пайызын арттырады. Бірақ «тіршілік үшін күресте» олардың, мысалы, кұрылысшылар немесе әскери адамдар, немесе жүргізушілер,немесе сантехниктердің ұтылып қалуы мүмкін. Егер бейімделгіштік көрсеткіші ретіндегі байлық туралы айтатын болсақ,ғаламшардағы ең бай 100 адам - мүлде Нобель сыйлығының лауреаты емес.

Адамзат топ ішінде - тайпада өзара бір-біріне көмектесе әрекет етуінің арқасында тірі қалғандығы күмән келтірмейді. Атап айтқанда адамдар өзара біріне-бірі көмектесе әрекет етіп, бірін-бірі жауынан құтқаруы нәтижесінде қоршаған қатал өлемге қарсы тұруға мүмкіндік алды. Классиқалық дарвинизмде «тіршілік үшін күрес» ұғымының өзіне және жұртқа өзара пайдалы селбесе қарым-қатынас жасауды камтиды.

Ф. Берньенің ізінше (XVII ғ.) Карл Линней (1740) өз жіктеуіне қазіргі адамдарды ұсынды. Ол 4 негізгі 4 формаға (нәсіл сөзі кейінірек пайда болды): азиаттық, африкалық, америқалық, еуропалық формаларға бөлді. Осы және келесі жүйелер көрегендік бағаға негіз болды. Кейінірек адам кұрылысының ерекшеліктері есептеле бастады.

Нәсілдер

Қазіргі заман адамдарының барлығы саналы адам homo sapiens бір түрге жатады. Нәсілдер бұдан 30-40 мың жылдар шамасында ғана қалыптаса бастады. Еуразия аумағынан табылып, айы-күні бұдан 25-40 мың жыл бұрын белгілі болған кроманьондықтар түрінің өкілдерінде нәсілдік ерекшелік әлсіз, комескі түрде білінді. Сірә, нәсілдер бұдан 10-20 мын,жылдар бұрын біржолата қалыптасса керек. Үдеріс ортаға бейімделгіштік (идиоадаптация) деңгейінде жүріп, бейімделгіштік мәнге ие болды. Мәселен, негроидты нәсілдің қара қоңыр терісі ультракүлгін сәуленің артық әсерінен қорғады, бұйра шаш күн етіп кетуден сақтандырды, ал бойдың биік болуы дененің қызып кетпеуіне (үстіңгі бетколем) мүмкіндік туғызды. Монголоид нәсілі көзінін. шүңғыл, қысыңқы орналасуы жиі соғатын шаңды дауылда көзге қоқым, Қытай жазығында - құм, шаң,Аляскада мұз ұшқынын түсуден сақтандырды.

Қазіргі кезде 3 ірі нәсілге бөлінеді. Олар: монголоид, еуропеоид және негроид. Тағы бір жіктеу бойынша австралоид және американоид дербес нәсілдер болып топтастырылады. Нәсілдердің әркайсысының өзіне тән сыртқы белгілері болады. Алайда әр алуан нәсіл адамдарының өзіне тән жалпы түрлік өлшемдері бар. Мәселен,бүкіл нәсіл өкілдерінің, дербес ерекшеліктерден өзге, ішкі мүшелер құрылысы мүлде бірдей. Физиологиялық үрдістерінде де айырмашылық жоқ. Әр түрлі нәсілдердің дені сау адамдарында дене температурасы, қан қысымы, тағамға төбеті (тәуліктік калория мөлшері) және су тұтынуы бірдей болып келеді. Тек қан құю немесе эмбриондарды алмастыру ғана емес, сондай-ақ мүшелерді ауыстырып орналастыру мүмкіндігі бар. Әр түрлі нәсіл өкілдерінің отбасында белгілі бір нәсіл отбасылары тәрізді дәл сондай тіршілікке бейім және өсімтал ұрпақ тууда.

Нәсілдердің барлығы генетикалық, биологиялық және әлеуметтік жағынан бірінен-бірінің артық-кемдігі жоқ. Олардың кез келген өкілдері ғылымда, спортта немесе өнерде үлкен биіктікке көтеріле алады. Кертартпа нәсілшілдік ілім нәсілшілдік еуропеоид нәсіл негроидты нәсілден зерделі болады десіп дәлелдемек болды. Бұл салада XX ғасырда фашистік Германия «биологияға жанаспайтын», дүмбілез іздестіруді қаржыландырды. Нәсілшілдік теориясы адамдарды қанап,отарланған мемлекеттердің табиғи ресурстарын пайдаланудың айыбы жоқ деп тану үшін мемлекеттерге, отаршыларға қолайлы болды.Ал казіргі уақыттағы мүлде адамгершілікке жатпайтын ілім ретіндегі фашизм ізгілікке қарсы және табиғи емес әр түрлі теорияларды өзіне тартады. Солар арқылы жеке адамдар мен тұтас халықты жою саясатын ақтау қолайлы болған.

Осы заманғы өркениетті адам белгісінің бірі нәсілшілдік және ұлттық. төзімділік болып табылады. Егер адам өзін кадірлейтін болса, онда ол оның нәсіліне немесе ұлтына қарамастан, өзге адамдарды да сыйлай білуі қажет. Бұл ой өркениетті барлық елдердін, конструкциясының негізі болып табылады.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 14-бабында былай жазылған: «Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды».