Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейні

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейні
Байссейнде орналасқан су бұру, бөгеу, жинау объекттері

Арал-Сырдария алабының су ресурстарыСырдария өзенінің алабы 39° 23'—46° солтүстік ендік пен 61°-78°—24° шығыс бойлық бойында орналасқан. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 800 км-ге, батыстан шығысқа қарай 1600 км-ге созылып жатыр. Жалпы өзен жүйесінің ағысынан арнасы бойынша ең шеткі нүктесіне дейін — 3019 км. Өзен Орталық Азияның төрт мемлекетінің (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан) аймағын басып өтеді. Оның алабында ұзындығы 10 км-ден асатын 497 тұрақты өзен бар. Бұлардың жиынтық ұзындығы — 14750 км. Өзеннің су жинау алабының ауданы — 462 мың км2. Антропогендік факторлардың сипатын анықтайтын алабының негізгі ерекшелігі — оның аумағының қалыптасу зонасы ағынды пайдалану немесе "таралу" зонасына бөлінуі.[1]

Ірі көлдері[2][өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көл атауы Орналасқан жері Ауданы, км² аймағы мен әкімшілік ауданы
1 Жақсықылыш Аралсульфат т/ж бекетінен 13 км солтүстігінде 14,8 Қызылорда облысы, Арал ауданы
2 Жақсықылыш Аралсульфат т/ж бекетінен км солтүстігінде 59,7 Қызылорда облысы, Арал ауданы
3 Қамыстыбас (Қамышлыбаш) Қамыстыбас т/ж бекетінен 2 км батыста 178 Қызылорда облысы, Арал ауданы
4 Тұщыбас Бөген ауылынан 2 км шығыста 17 Қызылорда облысы, Арал ауданы
5 Жалаңашкөл Қамыстыбас т/ж бекетінен 20 км оңтүстік-батыста 13 Қызылорда облысы, Арал ауданы
6 Ақшатау Бекбауыл т/ж бекетінен 24 км батыста 25 Қызылорда облысы, Арал ауданы
7 Қаракөл Бекбауыл т/ж бекетінен 19 км батыста 12 Қызылорда облысы, Арал ауданы
8 Ақшатау Беларық ауылынан 17 км шығыста 11 Қызылорда облысы, Арал ауданы
9 Тегіс (Тибес) Майлыбас т/ж бекетінен 17 км солтүстік шығыста 17,6 Қызылорда облысы, Қазалы ауданы
10 Қапшықкөл (Қапшықкөл) Әйтеке би кентінен 170 км оңтүстік-батыста 16,5 Қызылорда облысы, Қазалы ауданы
11 Бірқазан Айнакөл ауылынан 14 км солтүстік-батыста 19,3 Қызылорда облысы, Қызылорда қалалық әкімдігі
12 Кілемжайған Айнакөл ауылынан 4 км солтүстік-шығыста 11,4 Қызылорда облысы, Қызылорда қалалық әкімдігі
13 Арыс Жаңақорған т/ж бекетінен 123 км солтүстікте 124,5 Қызылорда облысы, Сырдария ауданы
14 Қалдыкөл Түркістан қаласынан 20 км оңтүстік-шығыста 13,3 Түркістан облысы, Сауран ауданы
15 Ашыкөл Жаңақорған ауылынан 123 км солтүстікте 74,2 Қызылорда облысы, Шиелі ауданы
16 Шошқакөл Ұзынқұдық т/ж бекетінің шығысында 32,8 Түркістан облысы, Отырар ауданы
17 атаусыз Диқан ауылынан 16 км солтүстік-батыста 12,3
18 Қалыңтерек Сексеуілді т/ж бекетінен 23 км солтүстік-шығыста 15,7 Қызылорда облысы, Арал ауданы
19 Домалақкөл Сексеуілді т/ж бекетінен 26 км шығыста 35,2 Қызылорда облысы Арал ауданы
20 атаусыз Созақ ауылынан 100 км солтүстік-батыста 19,79

Ең ұзын өзендері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

№ п/п Бастау ID Атауы Қайда құяды Қай жағадан Ұзындығы, км Бастауының ауданы мен аймағы Атырауының ауданы мен аймағы
1 110001 Сырдария Арал теңізі - 2217
2 110001 Келес жоғалады - 600
3 110002 Желбұлақсай жоғалады - 468
4 110003 Талдысай Сырдария өзені (оң) 378
5 110004 Қызылатасай Арал теңізі (оң) 222
6 110008 Жүзімсай Сырдария өзені (оң) 193
7 110009 Жігергенсай Шошқакөл көлі - 176
8 110011 Жалпақсусай Сарысу өзені (сол) 153
9 110012 Доңызтерексай Арыс өзені (сол) 144
10 110013 Суықбұлақ Бөген өзені (оң) 140
11 110014 атаусыз Арыс өзені (сол) 135
12 110015 Шошқабұлақ Шалқар көлі - 134
13 110016 Жанас Бөген өзені (оң) 132
14 110017 Күзеубұлақ Ақсу өзені (оң) 130
15 110018 атаусыз Еспе - 123
16 110019 Шаңбұлақсай Құрықкелес өзені (оң) 117
17 110020 Дайрабайбұлақ Машансу тоғаны (оң) 108
18 110021 Қомықбұлақ Берденсор көлі - 107
19 110024 Ұясай Теріскенеспе өзені (оң) 105
20 110025 Ақтассай Арыс өзені (сол) 101

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Арал-Сырдария алабының су ресурстары. Тексерілді, 8 қараша 2023.
  2. Жаңа мыңжылдықтағы Қазақстанның су ресурстары — Алматы: Біріккен Ұлттар ұйымының даму бағдарламасы, 2004. — P. 23.