Көмірсутек: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Ермон (т) өңдемелерінен Arystanbek соңғы нұсқасына қайтарды
2-жол: 2-жол:
'''Көмірсутектер''' - [[молекула]]лары [[көміртек]] пен [[сутек]] [[атом]]дарынан тұратын [[органика]]лық қосылыстар.
'''Көмірсутектер''' - [[молекула]]лары [[көміртек]] пен [[сутек]] [[атом]]дарынан тұратын [[органика]]лық қосылыстар.


Құрамына байланысты көмірсутектер ациклды, алициклды және ароматты қосылыстарға бөлінеді. Химиялық қасиеттері мен құрылысы ұқсас, ал молекулалар құрамы бойынша айырмашылығы бір не бірнеше CH<sub>2</sub> тобы болатын қосылыстарды гомологтар деп атайды, олар гомологтық қатар түзеді. Мысалы, [[қаныққан көмірсутектер]]дің гомологтық қатары. Бұл қатардың бірінші мүшесі – [[метан]], одан соңғылары – бір-бірінен айырмашылығы CH<sub>2</sub> тобы болатын гомологтық қатар мүшелері. Қалыпты жағдайда 1-ден 4-ке дейін көміртек атомдары бар қаныққан көмірсутектер – газдар, 5-тен 17-ге дейін сұйықтар, ал көміртек атомдарының саны 17-ден көптері – қатты заттар. Көмірсутектердің көбі түссіз. Оның негізгі табиғи қоры – [[мұнай]]. Мұнай құрамында 23 – 63%-ға дейін парафиндер, 29,72% шамасында нафтендер, 2 – 16%-ға дейін ароматты көмірсутектер болады. Төменгі алкандар (негізінен, метан) – [[метан]], [[этан]], [[пропан]] – [[табиғи газ]]дар құрамында болады. Көмірсутектер, негізінен, [[мұнай]] айдау процесі кезінде алынады, сондай-ақ [[көміртек оксиді]] мен сутекті [[катализатор]] қатысында қыздырғанда қалыпты парафиндер мен тармақталған [[парафин]]дер қоспасы түзіледі. Қаныққан көмірсутектер жанар май, жағар май алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Кокстік химия өндірісінде алынатын ароматты көмірсутектер дәрі-дәрмек, [[хош иісті заттар]] алуда, ал қанықпаған көмірсутектер [[спирт]], [[ацетон]], [[жасанды каучук]] алуда пайдаланылады.
Құрамына байланысты көмірсутектер ациклды, алициклды және ароматты қосылыстарға бөлінеді. Химиялық қасиеттері мен құрылысы ұқсас, ал молекулалар құрамы бойынша айырмашылығы бір не бірнеше CH<sub>2</sub> тобы болатын қосылыстарды гомологтар деп атайды, олар гомологтық қатар түзеді. Мысалы, [[қаныққан көмірсутектер]]дің гомологтық қатары. Бұл қатардың бірінші мүшесі – [[метан]], одан соңғылары – бір-бірінен айырмашылығы CH<sub>2</sub> тобы болатын гомологтық қатар мүшелері. Қалыпты жағдайда 1-ден 4-ке дейін көміртек атомдары бар қаныққан көмірсутектер – газдар, 5-тен 17-ге дейін сұйықтар, ал көміртек атомдарының саны 17-ден көптері – қатты заттар. Көмірсутектердің көбі түссіз. Оның негізгі табиғи қоры – [[мұнай]]. Мұнай құрамында 23 – 63%-ға дейін парафиндер, 29,72% шамасында нафтендер, 2 – 16%-ға дейін ароматты көмірсутектер болады. Төменгі алкандар (негізінен, метан) – [[метан]], [[этан]], [[пропан]] – [[табиғи газ]]дар құрамында болады. Көмірсутектер, негізінен, [[мұнай]] айдау процесі кезінде алынады, сондай-ақ [[көміртек оксиді]] мен сутекті [[катализатор]] қатысында қыздырғанда қалыпты парафиндер мен тармақталған [[парафин]]дер қоспасы түзіледі. Қаныққан көмірсутектер жанар май, жағар май алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Кокстік химия өндірісінде алынатын ароматты көмірсутектер дәрі-дәрмек, [[хош иісті заттар]] алуда, ал қанықпаған көмірсутектер [[спирт]], [[ацетон]], [[жасанды каучук]] алуда пайдаланылады.<ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref><ref>Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1</ref>
=== Көмірсутек жіктелуі ===
Көмірсутектер іш-ара алифатты және циклды деп 2 топқа бөлінеді.
==== Алифатты ====
алифатты көмірсутек тобы тағы да 2 топшаға бөінеді.Олар , қаныққан және қанықпаған алифатты көмірсітектер.
===== Қаныққан =====
Қаныққан көмірсутектердің құрамына толықтай алкандарды жатқызуға болады.
Яғни 2 еселі көміртектен және 2 еселі сутек қосылған 2 атомдарының қосылысының күрделі байланысы бар қосылыстар.
Мысалға: Этан Метил Пропан Бутан Пентан Гексан Гептан Октан Нонан Декан.
===== Қанықпаған көмірсутектер =====
Қанықпаған көмірсутектердің қатарына Алкен,Алкадиен және Алкиндер жатады.
Мысалға Пентен Петин Пентадиен.
<ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref><ref>Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1</ref>


==Дереккөздер==
==Дереккөздер==

01:13, 2017 ж. ақпанның 6 кезіндегі нұсқа

Метанның (CH4) моделі. Ортасындағы - көміртек атомы, айналасындағы - сутек атомдары.

Көмірсутектер - молекулалары көміртек пен сутек атомдарынан тұратын органикалық қосылыстар.

Құрамына байланысты көмірсутектер ациклды, алициклды және ароматты қосылыстарға бөлінеді. Химиялық қасиеттері мен құрылысы ұқсас, ал молекулалар құрамы бойынша айырмашылығы бір не бірнеше CH2 тобы болатын қосылыстарды гомологтар деп атайды, олар гомологтық қатар түзеді. Мысалы, қаныққан көмірсутектердің гомологтық қатары. Бұл қатардың бірінші мүшесі – метан, одан соңғылары – бір-бірінен айырмашылығы CH2 тобы болатын гомологтық қатар мүшелері. Қалыпты жағдайда 1-ден 4-ке дейін көміртек атомдары бар қаныққан көмірсутектер – газдар, 5-тен 17-ге дейін сұйықтар, ал көміртек атомдарының саны 17-ден көптері – қатты заттар. Көмірсутектердің көбі түссіз. Оның негізгі табиғи қоры – мұнай. Мұнай құрамында 23 – 63%-ға дейін парафиндер, 29,72% шамасында нафтендер, 2 – 16%-ға дейін ароматты көмірсутектер болады. Төменгі алкандар (негізінен, метан) – метан, этан, пропан – табиғи газдар құрамында болады. Көмірсутектер, негізінен, мұнай айдау процесі кезінде алынады, сондай-ақ көміртек оксиді мен сутекті катализатор қатысында қыздырғанда қалыпты парафиндер мен тармақталған парафиндер қоспасы түзіледі. Қаныққан көмірсутектер жанар май, жағар май алу үшін шикізат ретінде қолданылады. Кокстік химия өндірісінде алынатын ароматты көмірсутектер дәрі-дәрмек, хош иісті заттар алуда, ал қанықпаған көмірсутектер спирт, ацетон, жасанды каучук алуда пайдаланылады.[1][2]

Дереккөздер

  1. ↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
  2. ↑ Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1


Мақала бастамасы Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Көмірсутек&oldid=2528139» бетінен алынған