Біржан Қожағұлұлы

A.

No image.

Біржан Қожағұлұлы , (1834, Ақмола облысы Еңбекшілдер ауданы — 1897, сонда) — әнші, композитор, ақын. Өз әкесінің аты Тұрлыбай, ал Қожағұл Біржан салдың атасы. Бозбала кезінен ел арасында әншілігімен көзге түсіп, жасы жиырмаға таяған кезде ән шығара бастайды. Әнші-ақындардың қасына еріп той-думанның сәніне айналып, өз атына «сал» атауы қосарланып айтылатын болады. Шөже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Нүркей, Сегізсері, Арыстан тәрізді өнер иелері — Біржан салдың ұстаздары. 1865 жылы Абаймен кездесуі Біржан салдың композиторлық, әншілік, ақындық өнерінің дами түсуіне үлкен әсер етеді. Біржан сал қазақтың дәстүрлі әншілік өнерін, халық музыкасын жаңа белеске көтеріп, өз ән-өлеңдерімен толықтырған ірі тұлға. Жаяу Мұса, Құлтума, Ақан сері, Балуан Шолақ, Естай, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді, т.б. арқаның атақты ақын-әншілері — Біржан салдың мектебінен өнеге алған өнерпаздар. Біздің заманға Біржан салдың 60-қа жуық әндері жеткен. Оның әндері нәзік сезімді, сұлулықты жырлаған сыршылдығымен қоса («Ғашығым», «Қаламқас», «Ләйлім шырақ», «Айтбай», «Ақтентек», т.б.), әлеум. мән-мазмұнымен де («Жанбота», «Адасқақ», «Көлбай — Жанбай», «Шідер», т.б.) құнды. Әндерінің тақырып аясы да өте кең. Әнші-ақынның шығармашылық мұрасында жастыққа тән ғашықтық, достық, махаббат сезім-күйлері, серілік, салдықтың салты да, егделіктің уайым-мұңы да, қиянат пен зорлыққа, әділетсіздікке қарсы туған ашу-ыза, ащы уыт та, өмірдің баянсыздығын біліп, торығу, қайғы — бәрі де бар. Біржан салдың әндерінде сұлу қыз бен жүйрік ат сипаты үлкен орын алады. Сара ақынмен айтысы оны дарынды, суырыпсалма ақын ретінде дүйім елге танытты. Оның «Айтбай», «Адасқақ», «Жамбас сипар», «Жонып алды», «Алтын балдақ», «Көкек», «Жанбота», «Теміртас» сияқты әндері дәстүрлі қазақ әндерінің классик. үлгілері ретінде қазақ мәдениетінің алтын қорынан орын алды. Біржан салдың музыкалық мұрасы бірнеше рет жинақ болып басылып шықты. М.Төлебаев «Біржан — Сара» операсын жазды. 2009 жылы Біржан салдың 175 жылдық мерейтойы аталып өтілді.

Пайдаланылған әдебиет

“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том