Ася
Ася — Иван Сергеевич Тургеневтің 1857 жылы жазған повесті. Алғаш рет 1858 жылы «Современник» журналының бірінші нөмірінде жарық көрген (LXVIІ томы).
Жазылу тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тургенев повестьті 1857 жылдың шілдесінде бастап, сол жылдың қарашасында жазып бітірді. Автордың ауруы және шаршауы повестьтің баяу жазылуына себеп болды. Тургеневтің өзінің айтуы бойынша, повестьтің идеясы автор көрген өткінші суретпен байланысты: егде жастағы әйел бірінші қабат терезесінен қарап тұрды, ал үстіңгі қабат терезесінен бойжеткен қарап тұрды. Тургенев осы адамдардың тағдырын елестетіп, осы шығарманы жазды.
Кейіпкерлердің прототиптері ретінде ең алдымен Тургеневтің өзін және оның некесіз туған қызы - Полина Брюэрды атайды. Ол Асяның жағдайына ұқсас жағдайда болған: бай және шаруа әйелдің қызы. Ол кедейден байға айналып, өзін бөтен санады. Асяның тағыда бір прототипі ретінде Тургеневтің некесіз туған қарындасы — В. Н. Житова болуы мүмкін.
Мазмұны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Баяндалу анонимді адамның атынан жүреді. Ол өзінің жастық шағын есіне түсіреді, өзінің Рейн жанында орналасқан З. қаласында өткізген уақытын еске алады. Бір күні, студенттер кешінің музыкасын естіп, Рейннің екінші жағында орналасқан Л. қаласына барады. Сол жерде ол екі орыс: Гагин тегілі, суретші болуды армандайтын жас жігітпен және оның қарындасы, бойжеткен Асямен (Анна) танысады. Асяның көңіл – күйі секунд сайын өзгере алады, жаңа ғана күліп жүрсе, келесі сәтте қайғырып жүре алады. Кейбір кезде эксцентрілі әрекет жасайды. Н. Н. Ася Гагиннің қарындас болғанына күмәнданады.
Бірнеше күннен кейін байандаушы Гагинмен ашық әңгіме жүргізеді. Ася шыңымен де Гагиннің қарындасы болып табылады. 12 жасты Гагинді Петербургтегі пансионатөа жібереді. Жесір қалған әкесі ауылда қалады. Әкесінің өлімінен кейін Гагин оның тағыда бір баласы бар екенін анықтайды. Асяның анасы Гагиндердің үйіндегі Татьяна атты қызметші әйел болған. Осылай, Гагин 13 жасар Асяны бір өзі асырайды, тәрбиелейді. Ол Асяны бірнеше жылға пансионатқа береді, бірақ ол жақта Асяның өмірінде қиындықтар пайда болады. Соңында Гагин Асямен басқа елге кетуді шешеді.
Әңгіме айтушы Асяға қатысты аяу сезеді: оның әлеусеттік жағдайы оның қызық әрекеттерін түсіндіретін еді. Уақыт ете ол Асяға ғашық болады. Ася оған хат жазады. Хатта ол кездесу туралы сұрайды. Гагин Асяның махаббаты туралы біліп, Н. Н. – ге барады. Гагин Н. Н. Асяға үйленгісі келеді ме деп сұрайды. Баяндаушы өз сезімінде сенімді болмағандықтан, иә деп жауап бере алмайды. Ася мен бас кейіпкер өлі бургомистрдің үйінде кездеседі. Ася өз сезімі туралы айтады және Н. Н. – ның құшағына түседі. Бірақ осы жерде бас кейіпкер оны ағасына барлығын айтып бергенінде кінәләйді. Ася қашып кетеді. Н. Н. мен Гагин оны іздеуге аттанады. Соңында, баяндаушы Асяны жаөсы көретінің және Асямен отбасы құрғысы келгенді түсінеді. Келесі күні Гагиннің келісімін сұрауды шешеді. Бірақ келесі күні Гагин мен Ася қаладан кетіп қалғаны аңықталады. Баяндаушы оларды жетіп алуды шешеді, бірақ ізін Лондонда жоғалтып алады. Кейіпкер Асяны келешекте көрген жоқ. Ол басқа әйелдерді кездестірді, олармен жақсы қарым – қатынаста болғанымен, оның нағыз махаббаты Ася болады.
Кейіпкерлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ася - көңіл-күйі өте өзгерткіш, ашық адам. Қоғамда өзін ұстай алмайды, ұялшақ және өте әдемі қыз. Н. Н. бірінші болып сүйіп өз сезімін де бірінші болып айтты. Өмірінде трагизмді кездестіре аламыз.
- Н. Н. - жас және бай дворян. Хиқаяттың баяндаушысы. Байсалды және бейбіт, бірақ батыл емес. Асяны жақсы көреді, бірақ өз сезімі туралы айтпайды. Өлімге дейін өабылдаған шешім туралы өкінді.
- Гагин - Асяның үлкен ағасы, саяхатшы, суретші болғысы келеді. Өте әдемі және өамөорлы адам. Әкесінің өлімінен кейін, Асяны бір өзу тәрбиеледі.
Сын[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тургенев тірі кезінде хиқаят бірнеше еуропалық тілдерге аударылған: неміс, ағылшын, швед тілдері. Оған қоса бірнеше француз тіліндегі аудармалары болды, бірақ олар Тургеневке ұнамағандықтан ол өзі хиқаятты француз тіліне аударды. Критика бас кейіпкерді классикалық «артық адам» типіне жатқызды – батылсыз, сенімсіз, өмірде өз орнын таппаған адам. «Ася» хиқаятының бас кейіпкеріне Николай Гаврилович Чернышевский бір мақала арнады: «Rendez-vous – тағы (кездесудегі) орыс адам. И. С. Тургенев «Асяны» оқыған кездегі ойлар».
Экрандалуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1978 жылы «Ася» фильмі шықты. Иосиф Хейфиц режиссер болды, ал бас рөлді Елена Коренева ойнады. Н. Н. – ді Вячеслав Езепов, ал Гагинді Игорь Костолевский ойнады.