Ахалтеке жорығы

Ахалтеке жорығы, Ашғабадтан ауған-парсы шекарасына дейінгі аралықта тұратын түрікменнің ахал, теке тайпаларын бағындаруға бағытталған.

Тарихы

• 1869 жылы басталды. Красноводскіге дейін су жолымен келіп, одан әрі құрлықпен жылжыған орыс әскері 1876 – 78 жылдары түрікмендерден жеңіліске ұшырады. Г. Ломакиннің әскері Қызыларбаттан кейін шегіндірілсе, генерал Лазаревтің әскері жойылып жіберілді. Содан соң орыстар түрікмендермен соғысқа үлкен дайындықпен кірісті. Балқанда соғысып жатқан ген. М.Д. Скобелев шақыртып алынып, болашақ жорық әскерінің қолбасшылығына тағайындалды. Ол өзі 1873 жылы Хиуа жорығы кезінен білетін адайлар көмегіне қол артты.
• Адайлар Скобелев өтінішін орындап, 7 мың түйе, ат әбзелімен 500-ге жуық сарбаз берді. Жорық 1880 жылы жазда басталды. Өркениетті елдер тарапынан наразылық тууынан қорыққан Скобелев ұрыс қимылдарының жария болмауының сақтығын жасап, оған қатысқан үнді жорналшысы Рапчандрды жабық күймеге қамап ұстады. Қысқа қарай орыстың 7 мың әскері адай жасағымен бірге түрікменнің басты қамалы Көктөбені қоршады. Қамалдың 26 мың тұрғыны 5 мың пілтелі мылтықпен, қылыш, найзамен қорғанды. Орыстар бірнеше рет шабуыл жасап, ала алмаған соң ұрыс тактикасын өзгертті.
• Қамал қабырғасының астын үңгіп, дәрімен қопарды. 1881 жылы 12 қаңтар күні Көктөбе алынды. Орыс жағынан 1 генерал, 432 адам қаза тауып, 833 адам жараланды, ал түрікмендерден 20 мың адам қаза болды. Отаршылар қорғанушы жақтың тірі қалғандарын да аяусыз жазалады. Еркектердің сақалын өртеп, қылыштың астынан өткізді. Жазалаудың қанышерлік сипат алуы адай жасағының наразылығын туғызған соң, Скобелев сабасына түсті.
• Түрікмендердің өздері келіп берілген әскеріне кешірім жариялап, олардан шекараны қорғайтын қосын құрды. Басшыларына орыс армиясындағыдай әскери атақ берді. Скобелевтің адайлардан да казак әскерінің үлгісінде дербес әскер құру туралы ұсынысын жоғары жақ бекітпей тастады. Жорықтан соң ұрыстағы ерлігі үшін 20 мыңға жуық адам патшаның ордендерімен, алтын, күміс медальдармен марапатталып, шендері өсірілді. Кеңес өкіметі кезінде 1881 жылы 12 қаңтар «Түрікмендердің Ресейге өз еріктерімен қосылған күні» ретінде дәріптелді. Түрікменстан егемендік алғаннан кейін ол «түрікмен халқының қаралы күні» деп жарияланып, Көктөбеде шейіттер рухына арнап ас беріліп, дұға оқу дәстүрге енді.