Ахаңның елу жылдық тойы

«Ахаңның елу жылдық тойы», Әуезовтың 1923 ж. жазған мақаласы. Мұнда Әуезов «Қазақ» газеті мен оның ректоры Ахмет Байтұрсынұлы жөнінде салиқалы ой сабақтайды. «Қазақ» газетінің сүтін еміп өскен бір буын осы күнде пікір-білім жолында бұғанасы бекіп, іс майданына шығып отырса, кейінгі жас буын Ахаң салған өрнекті біліп, Ахаң ашқан мектепті оқып шыққалы табалдырығын жаңа аттап, ішіне жаңа кіріп жатыр. Ахаңның бұл істеген қызметі - қазақтың ұзын-ырға тарихымен жалғасып кететін қызмет. істеген ісімен өзіне орнатылған ескерткіш» деген жазушы ойлары өңгілік мәнін жоймақ емес. Шығарма 1923 ж. қазақтың аса ірі ағартушы-ғалымы, өдебиеттегі үлкен тулға Ахмет Байтұрсынұлының туғанына 50 жыл толуына орай жазылды да, «Ақ жол» газетінің бетінде жарияланды. Бүгінгі күнге дейін Байтурсынов еңбегінің ақиқат бағасын беріп, шынайы таразылаған шығарма ретінде ауызға жиі алынып жүр. Мақалада халыққа ой салып, шуақ ты күндей шапағатын төккен «Қазақ» газетінің сол кездегі рөлін және оның редакторы А. Байтүрсыновтың сіңірген еңбегін автор дәл көрсете білген. Қалың көпшілікке баспасөз органы ықпалының аса зор болғандығын, қазақ халқының рухани тарихында үлкен орны бар басылым екендігін Әуезов зор бағалаған. Шығармада айтылған М. Әуезов тұжырымдары сонау кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында тайсалмай айтылған батыл ойлар еді. А. Байтүрсынов туралы сол кезде С. Сейфуллин, С. Сәдуақасов, Ғ. Тоғжановтар д а мақала жариялады. Ал Мүхаңның осы толғанысының, жүрекжарды тебіренісінің, өткір ойларының орны бір бөлек. Жоғарыда келтірілген үзінділер «Қазақ» газетінің тарихтағы алатын орнын дәлме-дәл анықтай түседі. Сондай-ақ бұл газеттің атқарған ісі туралы, оның ұстанған бағыты мен Байтұрсынов еңбегі жайлы пікірлері Әуезовтің Алаш қозғалысына деген қоғамдық-саяси көзқарасын жақынырақ тануымызға да, ұлы жазушының бірбеткей адал азаматтық тұлғасын оқшаулауымызға да жол ашады. Мақала 1989 ж. наурызда «Қазақ әдебиеті» газетінде қайта басылды.