Большевиктік баспасөз

Искра газетінің алғашқы басылымы

Большевиктік баспасөз - В.И.Ленин, большевиктік партия ұйымдастырған жаңа тұрпатты революциялық баспасөз. Оған большевизм пайда болғаннан бергі барлық партиялық баспасөз бен кітап басып шығару ісі жатады.

Октябрьге дейінгі дәуір

Большевиктік баспасөз Компартияның ерлік тарихымен тығыз байланысты, ол революция күрестің әрбір тарихи кезеңінде партияның алдында тұрған міндеттерді орындап шығуына көмектесті. В.И.Ленин октябрьге дейінгі кезеңде партиялық баспасөзді ұйымдастыру мәселелері мен оның мазмұн-сипатына арнап, хаттарын есептемегеннің өзінде, 30-дан астам шығарма жазды. РСДЖП 2-және 3-съездері, РСДЖП әскери және жауынгерлік ұйымдарының 1-конференциясы, 5-Жалпы ресейлік (1908) және 6-ші (Прага, 1912) конференциялары, партия ОК-нің 1908 және 1910 жылғы пленумдары, «Пролетарий» редакциясының кеңейтілген мәжілісі (1909), партия қызметкерлерімен өткізілген 2 кеңес (1913), РСДЖП шетел секциясының конференциясы (1915), РСДЖ(б)П майдандық және тылдық ұйымдарының Бүкіл ресейлік конференциясы (1917) орталық орган мен партиялық баспасөз жөнінде арнаулы шешімдер қабылдады. Революция қозғалыстың өрістеуі мен партияның бұқара арасында саяси ықпалының өсуіне байланысты Большевиктік баспасөздің пролетариат бұқарасын ұйымдастырушылық рөлі арта түсті. Баспасөз арқылы партияның өзіне де басшылық ету жүзеге асырылды. «Қазір де қозғалыстың орасан зор, адам айтқысыз өсіп отырған кезінде, - деп жазды В.И.Ленин 1905 ж., - партияға тек баспасөз арқылы ғана басшылық етуге болады» (Шығ., 34-т., 346-б). Дәйекті коммунистік партиялық принцип, марксизм-ленинизм теориясына берілгендік, бұқарамен тығыз байланысытық - Большевиктік баспасөзге тән сипаттар.
Большевиктік баспасөз большевиктік партияның бағдарламасы мен уставын, маркстік-лениндік теорияның аса маңызды қағидаларын насихаттап түсіндірді, бұқараны пролетарлық интернационализм рухында тәрбиеледі. Большевиктік баспасөз беттерінде буржуазия-демократиялық және социалист-революция кезеңдерінде партияның стратегиясы мен тактикасын негіздеп берген партиялық документтер жарияланды, бұқараны стачкаға, самодержавие мен капитализмге қарсы батыл күреске шақырған ұрандар берілді.

Жизнь Журналы, 1900 ж.

Революцияға дейінгі Большевиктік баспасөз жұмысшы табы мен шаруалардың ауыр тұрмсын патша өкіметінің ұлттық езгісін ашып көрсетті, буржуазиялық және ұсақ буржуазиялық партиялардың, әсерлердің, анархистердің жалған социалист теориясы мен ұсақ буржуазиялық революцияшылдығының халыққа жат кеселді сипатын әшкерледі. «Оңшыл» және «солшыл» оппортунизмге қарсы табанды күрес жүргізді. Экономистердің хвостизмін, меньшевиктердің тактикалық, программалық, ұйымдық мәселелердегі оппортунизмін әшкереледі. Антипартиялық Капри мектебі мен фракциялық «Вперед» тобын (1909) ұйымдастырған махистердің, «құдайжасампаздардың» субъективтік идеализміне қарсы маркстік-лениндік идеяның тазалығы үшін күресті. Большевиктік баспасөз троцкизм мен күрес жүргізді, центризм мен ымырашылдықты әшкереледі. Антипартиялық тамыз блогын идеялық, ұйымдық жағынан талқандауға және оппортунистерді 1912 ж. Партия қатарынан аластауға жағдай жасады.

Жаңа революция өрлеу кезі мен Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдары Большевиктік баспасөз Екінші интернационалдың социал-шовинизмі мен оппортунизміне қарсы күресте халықаралық жұмысшы қозғалысындағы интернационалдық күштерді біріктіре отырып, большевиктік партияның бұқараны өзіне қаратып алуында аса маңызды рөл атқарды. Самодержавие құлатылғаннан кейін ол бұқараға В.И.Лениннің Сәуір тезистерінде баяндалған социалист революцияға көшу бағытының мәнін түсіндірді, меньшевиктер мән әсерлердің келісімпаздық тактикасын әшкерледі, бұқараны қарулы көтеріліс әзірлеуге жұмылдырды. Барлық саяси мәселеде буржуазиялық баспасөзбен дәйекті түрде бітіспес күрес жүргізді. Большевиктік баспасөз Ұлы Октябрь социалист революциясын әзірлеуде және жүргізуде, бүкіл елде Совет өкіметін орнатып, нығайтуда аса зор рөл атқарды.
Большевиктік баспасөздің түрлері сан алуан. Патша өкіметінің ұдайы куғындауында болған большевиктік партия жария және құпия басылымдардың барлық мүмкіндіктерін пайдалана білді. Осыған байланысты шығу мерзімінің қысқалығы, жария органдар атын жиі өзгертушілік, тілінің астарлы жазылуы, құпия басылымдардың орын, уақыт мәліметтерінің жалғандығы, әр түрлі орган аттарының ұқсастығы сияқты Большевиктік баспасөздің өзіндік ерекшеліктері болды.

Октябрьге дейінгі дәуірде большевиктік қосып есептегенде, барлығы 500-ге жуық мерзімді басылымдар және ондаған миллион дана үндеу хат жарлық көрді. Бицензуралық басылымдар РСДЖП құпия баспаханаларына, жасақшылардың жасырын күзетуімен буржуазия баспаханаларда, шетелде – Франция, Швейцария, Бельгия, Германия, Ұлыбиртания, АҚШ, Швециялардың 13 қаласында басылды. Ресейде 100-ден астам елді мекенде жария және құпия органдар шығын тұрды. 1917 ж. Қазанға дейн Петербургте әр кезде 100-ге жуық, Мәскеуде 50 шақты, Бакуде 23, Ригада 22, Тифлисте 21, Екатеринбург пен Нижний Новгородта 8-ден большевиктік мерзімді басылымдар шықты.

Большевиктік мерзімді басылымдар

19 ғасырдың 80 жылдарында орыс социал-демократиясының пайда болуына және жұмысшы қозғалысының өрістеуіне байланысты Ресейде бицензуралық социал-демократ жұмысшы баспасөзін ұйымдастырудың алғашқы адымдары жасалды (Благоев тобының «Рабочий» газеті, 1885, Петербург; «Санкт-Петербургский рабочий листок», 1897, т.б.).

Тұңғыш жалпы ресейлік құпия маркстік газет В.И.Ленин басшылық еткен «Вперед» (1904 ж. желтоқсан – 1905 ж. маусым, Женева) және «Пролетарий» (1905 ж. маусым – қараша, Женева) газеттері болды. Большевиктердің 1905-1907 жылғы Революция кезінде жария басылымдар шығару мүмкіндігіне қолы жетті. Петербургте күнделікті тұңғыш жария газет «Новая жизнь» (1905 ж. 27 қазан – 3 желтоқсан) жарық көрді. 1906 ж. Ленин басқарған большевиктік редакция Петербургте күнделікті жария орган «Волна» (26 сәуір – 24 мамыр) газетін шығаруды жолға қойды, кейін оның орнына «Вперед» (26 мамыр – 14 маусым), «Эхо» (22 маусым – 7 шілде), «Новый луч» (1907 ж. ақпан), «Наше эхо» (25 наурыз – 10 сәуір) газеттері шықты.
РСДЖП 4-ші (Бірігу) съезінен кейін РСДЖП орталық органы құпия «Пролетарий» (Выборг – Женева – Париж, 1906-09), «Социал-демократ» (Вильно – Петербург – Париж – Женева, 1908 ж. Ақпан – 1917 ж. 31 қаңтар) газеттері болды. 1917 ж. 5 (18) наурыздан бастап «Парвда» газеті партияның орталық органына айналды. Ол 1912-14 ж. күнделікті жария бұқаралық жұмысшы газеті және іс жүзінде РСДЖП ОК-нің органы ретінде шықты.
Орталық органдармен қатар большевиктік партияның орталық газет, журналдарының да маңызы зор болды. «Искра» редакциясы 1901-02 ж. Штутгартта социал-демократ ғылми-саяси «Заря» журналын, РСДЖП ОК құпия «Рабочий» (1905 ж. тамыз – қазан, Мәскеу) газетін, «Пролетарий» редакциясы 1906-08 ж. Құпия «Вперед» бұқаралық жұмысшы газетін шығарды. Жойымпаздарға қарсы күресте большевиктер партияшыл-меньшевиктердің «Рабочая газета» (1910-12, Париж), «Звезда» (1910-11, Петербург) газеттеріне қатысты. Жойымпаздармен күресе отырып, большевиктер іс жүзінде редакторы Ленин болған философиялық және қоғамдық-эономикалық жария «Мысль» журналын (1910 ж. Желтоқсан – 1911 ж. Сәуір, Мәскеу) шығарды. Ол жабылғаннан кейін, большевиктердің теориялық органы «Просвящение» журналы (1911 ж. желтоқсан – 1914 ж. маусым) болды. «Социал-демократ» редакциясы 1915 ж. «Коммунист», ал 1916 ж. «Сборник социал-демократа» журналдарын шығарды. РСДЖП ОК басшылығымен Петербургте 1913 ж. 26 қазаннан 1914 ж. 12 шілдеге дейін және 1915 ж. 20 ақпаннан 1918 ж. 18 наурызға дейін «Вопросы страхования» журналы шығып тұрды. Лениннің ұсынысы бойынша 1914 ж. Бұқаралық большевиктік жария «Работница» журналы шықты, ол 1917 ж. 10 мамырдан РСДЖ(б)П ОК журналына айналды.

Большевиктік мерзімсіз басылымдар

Большевиктік баспасөздің құрамдас бөлігі – кітап, кітапша, үндеу-хат сияқты мерзімсіз бицензуралық басылымдар. Большевиктік әдебиет буржуазия-демократиялық революцияның, соңынан социалист-революцияның жеңісі жолындағы күрестің өзекті мәселелерін көтерді. Әрбір тарихи кезеңге байланысты әдебиеттің алдына қойылған міндеттер де өзгеріп отырды. Большевиктік әдебиет жалпы бұқаралық және ішкі партиялық әдебиетке жіктеледі.

Ресейде К.Маркс пен Ф.Энгельстің көптеген шығармалары («Коммунистік партияның манифесі», 1869; «Капитал», 1-т. 1872 және т.б.) шықты. В.И.Лениннің шығармалары үнемі жарияланып тұрды. Саяси экономия, философия, ғылми социализм, тап күресі, пролетариат партиясытуралы маңызды мәселелер жөнінде көптеген туындылар және бұқаралық саяси әдебиет шығарылып, самодержавие мен капитализмді саяси, құқықтық, экономикалық тұрғыдан өлтіре әшкерелеп отырды. Көптеген басылымдар Ресей мен шетелдердегі еңбекшілердің революция күресіне, партияның стратегиясы мен тактикасын түсіндіруге, партия тұрмысына, оның бағдарламасы мен уставына, партиялық ішкі күреске және оппортунизмді әшкерелеуге арналды. Тарихи зерттеулер, революция оқиғалардың хроникасы, жұмысшылардың сөздері, революционерлердің естеліктері, анықтамалар, партиялық баспалардың каталогтары, жұмысшы календарлары, көшеде ұрыстаржүргізу жіне қару-жарақты қолдану білу жөніндегі нұсқаулар және т.б. шықты. Партияның басшы органдары мен жергілікті партия ұйымдарының, жалпы партиялық съездердің, конференция, кеңестердің документтерді, хабарлама, мәлімдеме, қарар, протоколдар, партиялық есептер басылды. Партияның орталық және жергілікті органдары РСДЖП-нің бағдарламасы мен уставын бірнеше рет басып шығарды. Жұмысшылардың маркстік үйірмелері үшін оқу бағдарламалары, еңбекшілердің бұқаралық ұйымдарының материалдары – кәсіподақ уставы, олардың съездері мен жиналыстарының документтері, шаруалар ұйымдарының материалдары шығарылды. Саяси процестердің жокументтері мен социал-демократия қолына түскен мемлекет өкіметтің құпия документтері басылып, көпшілікке жарияланды.

Большевиктер шығарған қоғамдық саяси әдебиеттің ауторлары сан алуан. Ленин шығармаларының басым көпшілігі Октябрьге дейінгі дәуірде жарық көрді. Большевиктік ұйымдар әшкерелеуші және революция мазмұндағы көркем әдебиетті же жүйелі түрде шығарды.