Галактикалық шоғырлар
Галактикалық шоғырлар (ағылш. Galaxy cluster) және супершоғырлар (ағылш. supercluster) - көптеген галактикалардың ғаламда гравитация арқылы 10-нан 10000-ға дейін шоғырлануы. Бұл шоғырлар галактика шоғырлары деп аталады. Бұл шоғырлар бір-бірімен тағы бірігіп, Орасан шоғырларын құрайды. Орасан шоғырлар әрқайсысы онның он төрт дәрежесі Күн массасына тең 10 шақты галактика шоғырынан тұрады. Олар ғаламдағы ең үлкен құрылымдар және бірнеше миллион жарық жылына созылып жатады.
Жалғыз оңаша қалған галактикалар өте аз. Көптеген галактикалар гравитация арқылы бірігеді. Мысалы HCG 87 - Тауешкі шоқжұлдызындағы галактикалар тобы. Ол Жерден 400 миллион жарық жылындай қашықтықта орналасқан.
Жергілікті шоғыр - шамамен 25 галактикадан тұратын кішкене топ. Бұған, сонымен қатар, біздің галактикамыз - Құс жолы да кіреді. Ал, басқа мүшелері - Үлкен Андромеда галактикасы (М31), (М32), М33, Үлкен Магеллан бұлты, Кіші Магеллан бұлты, Двингело 1, бірнеше бұрыс галактикалар. Құс жолы мен Үлкен Анромеда - Жергілікті топтағы ең алып галактикалар.
Жергілікті орналасқан шоғыр - бикеш орасан шоғыры деп те аталатын Жергілікті орасан шоғыры Бикеш шоғырының ортасында орналасқан. Мұның 2000-ға жуық мүше галактикасы бар. Орасан шоғырдың құрамына, сонымен қатар, оның ортасында шамамен 400 км/сек жылдамдықпен айналып жүретін Жергілікті топ та кіреді.
Кома орасан шоғыры - кішкентай орасан шоғыр, Ол жерден шамамен 300 миллион жарық жылындай қашықтықта. Оның диаметрі 25 миллион жарық жылындай және құрамында шамамен 3000 галактика бар. А1367 (Арыстан шоғыры) және А1656 (Кома шоғыры) - орасан шоғырдың ең жарықтары.
Гидра орасан шоғыры - Жергілікті топтағы ең жақын алып орасан шоғыр. Ол шамамен 100 миллион жарық жылындай қашықтықты. Гидра орасан шоғырынң ішінде галактикалар өте көп. Кентавр орасан шоғыры - бізге ең жақын орналасқан орасан шоғыр. Бұл - орасан шоғырлардың ішіндегі үлкендерінің бірі. Гидра мен Кентавр орасан шоғырларын көбіне Гидра-Кентавр орасан шоғыры деп атайды.
Персей шоғыры - Персей шоқжұлдызында орналасқан. Персей шоғыры - аспандағы ең жарық шоғырлардың бірі. Ол жерден шамамен 300 миллион жарық жылындай қашықтықта. Құрамына мыңдаған галактика кіретін Персей шоғыры - Ғаламдағы ең алып нысандарының бірі. 2003 жылы НАСА-ның "Чандра" рентген обсерваториясын қолданып жүрген астрономдар Персей шоғырындағы қара құрдымнан дыбыс толқындарының шығып жатқанын байқайды. Бұл дыбыс толқындары Ғаламдағы нысандардан шыққан ең тереңі еді.[2]
Галерея[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Суреттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
![Galaxy cluster SPT-CL J0615-5746.[5]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Distant_and_ancient_SPT0615-JD.jpg/120px-Distant_and_ancient_SPT0615-JD.jpg)
Galaxy cluster SPT-CL J0615-5746.[5]
![Galaxy cluster RXC J0232.2-4420.[6]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Strings_of_homeless_stars_RXC_J0232.2-4420.jpg/120px-Strings_of_homeless_stars_RXC_J0232.2-4420.jpg)
Galaxy cluster RXC J0232.2-4420.[6]
![Massive galaxy cluster PSZ2 G138.61-10.84 is about six billion light-years away.[8]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Approaching_the_Universe%27s_origins_PSZ2_G138.61-10.84.jpg/120px-Approaching_the_Universe%27s_origins_PSZ2_G138.61-10.84.jpg)
Massive galaxy cluster PSZ2 G138.61-10.84 is about six billion light-years away.[8]
![HAWK-I and Hubble explore RCS2 J2327 cluster with the mass of two quadrillion Suns.[9]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/HAWK-I_and_Hubble_Explore_a_Cluster_with_the_Mass_of_two_Quadrillion_Suns.jpg/120px-HAWK-I_and_Hubble_Explore_a_Cluster_with_the_Mass_of_two_Quadrillion_Suns.jpg)
HAWK-I and Hubble explore RCS2 J2327 cluster with the mass of two quadrillion Suns.[9]
![Abell 2537 is useful in probing cosmic phenomena like dark matter and dark energy.[10]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Streaks_and_stripes_Abell_2537.jpg/120px-Streaks_and_stripes_Abell_2537.jpg)
Abell 2537 is useful in probing cosmic phenomena like dark matter and dark energy.[10]
![Abell 1300 acts like a lens, bending the very fabric of space around it.[11]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Cosmic_RELICS_Abell_1300.jpg/120px-Cosmic_RELICS_Abell_1300.jpg)
Abell 1300 acts like a lens, bending the very fabric of space around it.[11]
![Galaxy cluster WHL J24.3324-8.477.[12]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Cosmic_archaeology_WHL_J24.3324-8.477.jpg/120px-Cosmic_archaeology_WHL_J24.3324-8.477.jpg)
Galaxy cluster WHL J24.3324-8.477.[12]
![Background galaxy has been gravitationally lensed by the intervening galaxy cluster.[13]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Hubble_pushed_beyond_limits_to_spot_clumps_of_new_stars_in_distant_galaxy.jpg/120px-Hubble_pushed_beyond_limits_to_spot_clumps_of_new_stars_in_distant_galaxy.jpg)
Background galaxy has been gravitationally lensed by the intervening galaxy cluster.[13]
!["Smiley" image – galaxy cluster (SDSS J1038+4849) & gravitational lensing (an Einstein ring) (HST).[14]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/HST-Smiling-GalaxyClusterSDSS-J1038%2B4849-20150210.jpg/120px-HST-Smiling-GalaxyClusterSDSS-J1038%2B4849-20150210.jpg)
"Smiley" image – galaxy cluster (SDSS J1038+4849) & gravitational lensing (an Einstein ring) (HST).[14]
![Galaxy cluster SpARCS1049 taken by Spitzer and the Hubble Space Telescope.[15]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Image_of_the_galaxy_cluster_SpARCS1049.jpg/120px-Image_of_the_galaxy_cluster_SpARCS1049.jpg)
Galaxy cluster SpARCS1049 taken by Spitzer and the Hubble Space Telescope.[15]
Galaxy cluster MOO J1142+1527 discovered by the MaDCoWS survey
![Abell 2744 galaxy cluster (HST).[3]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Heic1401a-Abell2744-20140107.jpg/108px-Heic1401a-Abell2744-20140107.jpg)
Abell 2744 galaxy cluster (HST).[3]
![Magnifying the distant universe through MACS J0454.1-0300.[16]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Magnifying_the_distant_Universe.jpg/120px-Magnifying_the_distant_Universe.jpg)
Magnifying the distant universe through MACS J0454.1-0300.[16]
Turbulence may prevent galaxy clusters from cooling ; illustrated: Perseus Cluster and Virgo Cluster (Chandra X-ray).
MACS0416.1-2403 imaged by the HST
![Galaxy cluster SPT-CL J0615-5746.[5]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Distant_and_ancient_SPT0615-JD.jpg)
![Galaxy cluster RXC J0232.2-4420.[6]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Strings_of_homeless_stars_RXC_J0232.2-4420.jpg)
![Galaxy cluster RXC J0032.1+1808 as part of the RELICS program.[7]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:From_toddlers_to_babies_RXC_J0032.1%2B1808.jpg)
![Massive galaxy cluster PSZ2 G138.61-10.84 is about six billion light-years away.[8]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Approaching_the_Universe%27s_origins_PSZ2_G138.61-10.84.jpg)
![HAWK-I and Hubble explore RCS2 J2327 cluster with the mass of two quadrillion Suns.[9]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:HAWK-I_and_Hubble_Explore_a_Cluster_with_the_Mass_of_two_Quadrillion_Suns.jpg)
![Abell 2537 is useful in probing cosmic phenomena like dark matter and dark energy.[10]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Streaks_and_stripes_Abell_2537.jpg)
![Abell 1300 acts like a lens, bending the very fabric of space around it.[11]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Cosmic_RELICS_Abell_1300.jpg)
![Galaxy cluster WHL J24.3324-8.477.[12]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Cosmic_archaeology_WHL_J24.3324-8.477.jpg)
![Background galaxy has been gravitationally lensed by the intervening galaxy cluster.[13]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Hubble_pushed_beyond_limits_to_spot_clumps_of_new_stars_in_distant_galaxy.jpg)
!["Smiley" image – galaxy cluster (SDSS J1038+4849) & gravitational lensing (an Einstein ring) (HST).[14]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:HST-Smiling-GalaxyClusterSDSS-J1038%2B4849-20150210.jpg)
![Galaxy cluster SpARCS1049 taken by Spitzer and the Hubble Space Telescope.[15]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Image_of_the_galaxy_cluster_SpARCS1049.jpg)
![Abell 2744 galaxy cluster (HST).[3]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Heic1401a-Abell2744-20140107.jpg)
![Magnifying the distant universe through MACS J0454.1-0300.[16]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Magnifying_the_distant_Universe.jpg)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Hubble Pinpoints Furthest Protocluster of Galaxies Ever Seen. Тексерілді 13 қаңтардың 2012.
- ↑ Ғалам. Энциклопедия/Қазақ тіліне аударған Д. Алипбаева. – Астана: "Фолиант" баспасы, 2012 жыл.
- ↑ a b NASA's Hubble and Spitzer Team up to Probe Faraway Galaxies, NASA (7 January 2014). Тексерілді 8 қаңтардың 2014.
- ↑ Chou, Felecia RELEASE 14-283 – NASA's Hubble Finds Extremely Distant Galaxy through Cosmic Magnifying Glass. NASA (16 October 2014). Тексерілді, 17 қазан 2014.
- ↑ Distant and ancient (ағыл.). Тексерілді, 6 мамыр 2019.
- ↑ Strings of homeless stars. Тексерілді, 11 маусым 2018.
- ↑ From toddlers to babies. Тексерілді, 7 мамыр 2018.
- ↑ Approaching the Universe's origins. Тексерілді, 16 сәуір 2018.
- ↑ HAWK-I and Hubble Explore a Cluster with the Mass of two Quadrillion Suns. Тексерілді, 25 желтоқсан 2017.
- ↑ Streaks and stripes. Тексерілді, 27 қараша 2017.
- ↑ Cosmic RELICS. Тексерілді, 6 қараша 2017.
- ↑ Cosmic archaeology. Тексерілді, 24 қазан 2017.
- ↑ Hubble pushed beyond limits to spot clumps of new stars in distant galaxy. Тексерілді, 12 шілде 2017.
- ↑ Hubble Sees A Smiling Lens. NASA (10 February 2015). Тексерілді, 10 ақпан 2015.
- ↑ Image of the galaxy cluster SpARCS1049. Тексерілді, 11 қыркүйек 2015.
- ↑ Magnifying the distant Universe. Тексерілді 10 сәуірдің 2014.