Геном

Геном (ағылш. genome, гр. genos — шығу, тек) — хромосомалардың гаплоидты (сыңар) жиынтығында шоғырланған гендердің бірлестігі. Геном терминін 1920 жылы неміс биологы Г. Винклер енгізді. Гаплоидты жиынтық көбінесе жыныс жасушаларына тән, ал сомалық (дене) жасушаларында хромосомалардың диплоидты (екі еселенген) жиынтығы болады. Кейде хромосомалардың саны қалыпты диплоидты жағдайдан артып кетеді. Егер гаплоидты жиынтықтан Геном үш не төрт есе артық болса, триплоидты және тетраплоидты, ал бір Геном ағзада бірнеше рет қайталанса, автополиплоидты, ал әр түрлі біріккен ағза аллополиплоидты деп аталады. Хромосомалардың жиынтығы еселеніп, артқан сайын Геном саны да өсіп отырады. Әдетте диплоидты клеткада хромосомалар жұп болып келеді. Себебі, ұрықтану кезінде оның бір сыңары аналық гаметадан, екіншісі — аталық гаметадан беріледі, яғни бұл Геномдар сәйкес (гомологты) болады. Сөйтіп екі гаплоидты жасушадан бір диплоидты жасуша түзіліп, жаңа ағза қалыптасады. Әр хромосомада тізбектеліп орналасқан гендердің өзара дәл келуін екі Геномның сәйкестігі деп атайды. Туыстығы қашық буындарда барлық немесе бірнеше Геномдар арасында сәйкестік болмайды. Бұл тұрақтылық бұзылып, белгілі бір факторлардың әсерінен хромосома санының өзгеруін (мысалы, артып, не кеміп кетсе) геномдық мутация деп атайды.

Тірі ағзаларда хромосомалардың саны тұрақты болады. Мысалы адамда — 46, маймылда — 48, қиярда — 14, жүгеріде — 20, қатты бидайда — 28, жұмсақ бидайда — 42, дрозофила шыбындарында — 8, т.б. Организм эволюциялық дамуында неғұрлым жоғары сатыда тұрса, соғұрлым олардың Г-ында ДНҚ көбірек болады.^[1]

Терминнің шығу тегі

Геном терминін 1920 жылы Гамбург университетінің ботаника профессоры Ганс Винклер^[2] (Германия) жасаған. Оксфорд сөздіктері мен онлайн этимология сөздігі бұл атауды ген және хромосома сөздерінің қоспасы деп болжайды.^[3] Биом және тамыр тәрізді бірнеше туыс сөздер бұрыннан бар болған, олар геном жүйелі түрде сәйкес келетін сөздік құрайтын.^[4]

Анықтамасы

Дереккөздер

↑ Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X
↑ Verbreitung und Ursache der Parthenogenesis im Pflanzen- und Tierreiche — Jena: Verlag Fischer.
↑ definition of Genome in Oxford dictionary.
↑ Lederberg, Joshua; McCray, Alexa T. (2001). "'Ome Sweet 'Omics – A Genealogical Treasury of Words". The Scientist 15 (7). https://dla-mezczyzn.eu/d/pub2001047.pdf.

[1] Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X

[2] Verbreitung und Ursache der Parthenogenesis im Pflanzen- und Tierreiche — Jena: Verlag Fischer.

[3] tion of Genome in Oxford dictionary.

[4] Lederberg, Joshua; McCray, Alexa T. (2001). "'Ome Sweet 'Omics – A Genealogical Treasury of Words". The Scientist 15 (7). https://dla-mezczyzn.eu/d/pub2001047.pdf.

[1]

[2]

[3]

[4]