Джон Роналд Руэл Толкин
| Джон Рональд Руэл Толкин | |
| ағылш. John Ronald Reuel Tolkien | |
 Толкин 1916 жылы | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні |
2 қыркүйек 1973 (81 жас) |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ұлты | |
| Мансабы | |
| Бағыты | |
| Жанры | |
| Дебюті | |
Джон Рональд Руэл Толкин[1](ағылш. John Ronald Reuel Tolkien; 3 қаңтар 1892 жыл, Блумфонтейн, Қызғылт сары Республика — 2 қыркүйек 1973 жыл.Борнмут, Англия) — ағылшын жазушы, лингвист, филолог, Оксфорд университетінің профессоры. «Сақиналар әміршісі», «Хоббит немесе барып, қайту», «Сильмариллион» секілді туындылардың атворы.
Толкин Оксфорд университетінің Пемброк-колледжінде англосаксон тілінің (1925—1945), Оксфорд университетінің Мертон-колледжінде ағылшын және ағылшын әдебиетінің профессорі қызметінде жұмыс атқарды (1945—1959). Жақын досы К. С. Льюиспен бірге «Инклинги» бейресми әдебиеттанушылар қоғамының мүшесі болды.1972 жылдың 28-ші наурызында II Елизавета патшайым Британ империясының Орденінің (СВЕ) комондоры атағын берді.
Толкинің өлімінен кейін, баласы Кристофер, әкесінің артынан қалған естелік, жзбаларына негізделе отырып, бірнеше туындыларды жарыққа шығарды, соның ішінде «Сильмариллион» да бар. Бұл кітап, «Хоббит» және «Сақиналар Әміршісі» -үшеуі бірігіп, ойдан шығарылған Арда және оның бөлігі Жерорта жайлы ертегілердің, өлеңдердің, оқиғалардың, жасанды, ойлап табылған тілдердің және де әдеби эсселердің жиынтығы болып табылады. 1951—1955 жылдары, Толкин бұл жиынтықтың көп бөлігін белгілеу үшін «легендариум» (ағл. Legendarium) сөзін қолданды. Көптеген авторлар Толкинге дейін фэнтези жанрында шығармалар жазған, бірақ та өте үлкен танымалдылығының, жанрға тигізген ықпалының арқасында көпшілігі Толкинді заманауи фэнтези атасы деп санайды[2].
2008 жылы британдық "The Times" газеті Толкинді «1945 жылдан бергі 50 маңызды британ жазушылары» тізімінде алтыншы орынға қойды[3]. 2009 жылы американдық "Forbes" журналы оны өте үлкен табысы бар қайтыс болған атақты адамдар тізімінің бесінші орынына қойған[4].
Биографиясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Толкиндер тегі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Толкиннің ата-бабаларының көпшілігі қолөнершілер болды. Толкиндер тұқымы Төменгі Саксониядан шығады, бірақ XVIII ғасырда жазушының арғы аталары Англияға көшіп келіп, Толкинің айтуы бойынша, «тездетіп түпкі ағылшындарға айналдық»[5]. Толкин өзінің фамилиясын неміс тіліндегі tollkühn сөзінен шығарады, қазақ тіліне аударғанда «абайламайтын батыл» деген мағынаны береді[6]. Қазіргі таңда да Tolkien фамилиясымен Германияның солтүстік-батысында өмір сүретін адамдар бар, дәлірек айтсақ, Төменгі Саксония мен Гамбургта[7][8]. Неміс жазушысы Толкиннің фамилиясы Шығыс Пруссиядағы(солтүстік-шығыс Польша) Растенбургке жақын орналасқан Tolkynen ауылынан шықты деп болжаған еді. Бірақ, бұл ауыл Төменгі Саксониядан алыс орналасқан, ал ауылдың аты қолданыстан кеткен пруссия тілінен шыққан[9][10].
Толкинің анасының ата-анасы, Джон и Эмили Джейн Саффилд (ағл. Suffield), Бирмингемде өмір сүрді. Бұл жерде олар XIX ғасырдың басынан бастап қаланың орталығында орналасқан «Қой үйі» (ағл. Lamb House) атты ғимаратты иелеген. 1812 жылы Толкиннің арғы атасы, Уильям Саффилд, сонда кітап және кеңсе тауарлары дүкенін ашты, ал 1826 жылдан Толкиннің атасы, Джон Саффилд, безендіргіш маталар мен шұлықтар сатты[11]..
Балалық шағы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Джон Рональд Руэл Толкин 3 қаңтар 1892 жылы Блумфонтейнде, Қызғылт сары Еркін мемлекетінде (Еркін мемлекет, ОАР) дүниеге келді. Оның ата-анасы, Артур Руэл Толкин (1857—1895), ағылшын банкінің басқарушысы, және Мейбл Толкин (Саффилд) (1870—1904), тұңғыш ұлдары туылмастан бұрын Оңтүстік Африкага Артурдың карьерасына байланысты келеді. 17 ақпан 1894 жылы Артура мен Мейблдің екінші ұлдары дүниеге келеді, Хилари Артур Руэл.
Бала кезінде Толкинді бүйі шағып алады, оны емдеуге Торнтон Куимби есімді дәрігер келеді. Болжаулар бойынша, осы адам Гэндальф Сұрдың образын жасауда басты рөл атқарды[12].
1896 жылдың ақпан айында, отбасының аcыраушысы ревматизм ауруынан қайтыс болғаннан кейін, Толкин жанұясы Англияға кері көшеді. Екі баламен жалғыз қалған Мейбл, туысқандарынан көмек сұрайды, бірақ та Артур мен Мейблдің некелеріне қарсы болған туысқандары көп көмек көрсете қоймайды. Сол себепті ол балаларын алып Бирмингемге жақын орналасқан Сэйрхоулге көшіп кетеді. Өмір сүруге әзер жететін, азғантай ғана қаражатпен оған қоса екі баласымен ана жалғыз қалады. Өмірден қандай да бір сүйеніш табу үшін Мейбл дін жолына түсіп, католик дінін қабылдайды (осыдан кейін ағылшын туысқандарымен қарым-қатынасы үзіледі) және балаларына тиісті білім берді, нәтижесінде Толкин өмірі бойы дінге деген көз-қарасы дұрыс, діни адам болды[12]. Толкиннің қатты діни нанымдары К. С. Льюистің христиан дінін қабылдауда үлкен рөл атқарды, бірақ та Льюис католиктің англикандық түрін таңдады.
Кішкентай кезінде Толкинге анасы латын тілін үйреткен[13], сонымен қатар, ботаникаға деген сүйіспеншілігін оятты. Ерте кезден Толкин пейзаждар мен ағаштардың суретін салғанды ұнатты. Анасының зор еңбегінің арқасында, төрт жасқа келгенде, бала Джон кітап оқи алатын болды, тіпті алғашқы әріптерін де жаза бастады. Ол көп оқыған, басынан оған Стивенсонның «Қазына аралы» мен ағалы-інілі Гриммдердің «Гамелендік егеуқұйрық аулағышы» ұнай қойған жоқ, алайда оған Льюис Кэроллдың «Алиса ғажайыптар елдінде», үнділер жайлы оқиғалар, Джордж Макдональдтың фэнтези[12] стильнде жазылған туындылары және Эндрю Лэнгтің «Перизаттар кітабы» ұнады. Толкиннің анасы 1904 жылы, 34 жасында диабет ауруымен ауырып, қайтыс болады[14]. Өлер алдында ол балаларын бағуды Бирменгем шіркеуінің дің қызметшісі Френсис Морганға тапсырып кетеді. Осы адам Толкиннің филологияға қызығушылығын арттырды.
Мектепке дейінгі жастарын балалар табиғат аясында өткізеді. Осы екі жыл Толкинге туындыларындағы барлық ормандар мен өрістерді сипаттауға жеткілікті болды. 1900 жылы Джон Эдвард патшаның мектебіне оқуға түседі. Бұл жерде ол көне ағылшын тілін үйренді, сонымен қатар валлий тілін, көне скандинавия тілін, готт және финн тілдерін үйренуді бастайды. Оның лингвистикалық таланты ерте жасынан білінді. Ескі валлий тілі мен финн тілін оқығаннан кейін эльфтер тілін ойлап шығара бастады. Кейінірек ол әулие Филипп мектебінде және оксфордтың Эксетер колледжінде оқыды.
Жастық шағы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1911 жылы Бирменгемдегі Эдвард патшаның мектебінде оқып жүріп, Толкин достары — Роб Джилсон (ағылш. Rob Gilson), Джеффри Смит (ағылш. Geoffrey Smith) және Кристофер Уайзменмен бірігіп (ағылш. Christopher Wiseman)[15] — ШКБҚ — «Шай клубы және барровиандық қауым» (T.C.B.S., Tea Club and Barrovian Society) атты жартылай құпиялы түрдегі үйірме ашады. Бұндай атаудың шығу себебі, мектеп жанында орналасқан Барроу дүкенінде сатылатын сүйікті шайларымен байланысты. Тыйым салынғанына қарамастан, бұл шай мектеп кітапханасында да сатылатын еді[12]. Мектеп бітіргеннен кейін ШК мүшелері бір-бірімен байланыстарын үзбеді, оған дәлел ретінде, 1914 жылдың желтоқсан айында олар Лондондағы Уайзменнің үйінде кездескен болатын.
1911 жылдың жаз айында Толкин Швейцарияда болады. Бұл жайлы ол 1968 жылғы хатында айтып кетеді[5], сонымен қатар хатында Бильбо Бэггинстің Тұманды таулармен саяхаты өзінің он екі жолдасымен бірге Интерлакеннен Лаутербрунненге дейінге жүрген жолымен байланысты екенін айтады. Осы жылдың қазан айында ол Оксфорд университетінде оқуын жалғастырады.
Толкин жанұясы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1908 жылы ол Эдит Мэри Бретті кездестіреді. Ол кейіннен Толкиннің шығармашылығына қатты әсер етті.
Толкиннің ғашықтығы колледжге түсуге кедергі келтірді, сонымен қатар Эдит протестант және одан үш жасқа үлкен еді. Френсис әкей одан 21 жасқа толып кәмелеттік жасқа жетпейінше Эдитпен кездеспейтіні туралы сөз алады. Толкин сөзінде тұрып, осы жасқа жеткенше Мэри Эдитке 1 жол болсын хатта жібермейді. Олар тіпті кездескен де, сөйлескен де жоқ[13].
Толкин кәмелет жасқа толған күні, кешкісін Эдитке хат жазады. Бұл хатта ол өз сезімін білдіріп, тұрмысқа шығуын сұрайды, бірақ Эдит басқа адамға келісім беріп қойған болатын, себебі Толкиннен ұзақ уақыт хабар болмағасын, ол бағыда ұмытқан болар деп ойлады. Ақыр соңында, Эдит неке жүзігін қайтарып беріп, Толкинге тұрмысқа шығатыны туралы жариялайды[12]. Сонымен қатар, ол Толкиннің талабымен католик дінін қабылдайды[12].
Толкин жанұясының генеалогикалық сызбасы[16]
| Джон Бенджамин Толкин John Benjamin Tolkien 1807—1896 |
Мэри Джейн Стоу Mary Jane Stow 1834—1915 |
Джон Саффилд John Suffield, Jr. 1833 (1834?)—1930 |
Эмили Спарроу Emily Jane Sparrow 1838—? |
? | ? | ? | ? | ||||||||||||||
| Артур Руэл Толкин Arthur Reuel Tolkien 1857—1895 |
Мэйбл Саффилд Mabel Suffield 1870—1904 |
? | Фрэнсес Брэтт Frances (Fanny, Fannie) Bratt 1859—1904 |
||||||||||||||||||
| Джон Рональд Руэл Толкин John Ronald Reuel Tolkien 1892—1973 |
Эдит Брэтт Edith Bratt 1889—1971 |
||||||||||||||||||||
• Джон (John Francis Reuel Tolkien, 1917—2003) • Майкл (Michael Hilary Reuel Tolkien, 1920—1984) • Кристофер (Christopher John Reuel Tolkien, род. 1924) • Присцилла (Priscilla Anne Reuel Tolkien, род. 1929) |
|||||||||||||||||||||
Мансабы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әскерге шақыру күнін шегрту мақсатымен, 1914 жылы Толкин әскери дайындық корпусына жазылады, бұл оған бакалавр алып үлгеру үшін қажет болды. 1915 жылы университетті үздік бітіріп, Ланкашир атқыштар полкіне лейтинант лауазымымен қызмет етуге барады. Кейіннен, ол майданға шақыртылып Бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысады.
Бірінші дүниежүзілік соғыс
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тылда
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Екінші дүниежүзілік соғыс
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қайтыс болуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тiлдердi құрастыруы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Туындылары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Толкиннің шығармалары оқырманның бәріне дерлік ұнады. Әсіресе "Сақиналар әміршісі", "Хобби немесе барып, қайту" және "Сильмариллион" секілді туындылары әлемге танымал болды. Өмірден өткенінен кейін көп жыл өтсе де оың оқырмандары саны күннен күнге артып келеді. Кітаптары бойынша фильмдер түсірілді.
Тірі кезіндегі шығарылған басылымдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 1925 — «Сэр Гавейн және Жасыл рыцарь» (E.B. Гордонмен бірігіп)
- 1937 — «Хоббит, немесе Барып, қайту» / The Hobbit or There and Back Again — осы кітабымен Толкин әдебиетке қадам басты. Бастапқыда, кітап тек қана отбасына арналған туынды ретінде болды. Хоббит туралы ертегіні ол балаларын айтып бастады. Кездейсоқ баспаға басылымға жіберіліп, Бильбо атты хоббиттің шытырман оқиғасы барлық жастағы оқырмандардың назарын өзіне аударды. Бұл ертегінің өзінде мифологиялық кейіпкерлер көп еді. Қазіргі таңда, кітап «Сақиналар Әміршісінің» өзіндік басы ретінде танымал.
- 1945 — «Ниггл жұмысының парағы» / Leaf by Niggle
- 1945 — «Аотру мен Итрун туралы баллада» / The Lay of Aotrou and Itroun\
- 1949 — «Хэмдық фермер Джайлс» / Farmer Giles of Ham
- 1953 — «Беорхтхельм ұлы Беорхтноттың оралуы>» / The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm’s Son (пьеса)
- 1954—1955 — «Сақиналар әміршісі» / The Lord of the Rings. 1970 жылдың өзінде ең көп оқылған және ең көп шығарылған кітаптар қатарына кірген кітап. Толкиннің ең үздік туындысы. Жерорта жайлы әңгімелейтін эпопея, повествующая о Средиземье, 1954—1955 жылдар аралығында Англияда басылымға шықты, бірнеше уақыт өткеннен кейін толкинге табынушылықты өмірге алып келді. Ол АҚШ-та 1960 жылдары басталды, және әлі күнге дейін жалғасын табып келеді.
- 1962 — «Том Бомбадилдің басынан кешкендері және де Алқызыл кітаптағы басқа өлеңдер» / The Adventures of Tom Bombadil and Other Verses from the Red Book (өлеңдер жинағы).
- 1967 — «Жол алысқа, алысқа асығады» / The Road Goes Ever On (Дональд Суонмен бірге)
- 1967 — «Үлкен Вуттондық ұста» / Smith of Wootton Major
Дүниеден өткеннен кейінгі баслымдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- 1976 — «Рождество атаның хаттары» / The Father Christmas Letters
- 1977 — «Сильмариллион» / The Silmarillion
- 1980 — «Нуменор мен Жерортаның бітпеген аңыз әңгімелері» / Unfinished Tales of Númenor and Middle-earth
- 1983 — «Құбыжықтар және сыншылар» / The Monsters And The Critics And Others Esseys
- 1983—1996 — «Жерорта тарихы» / The History of Middle-earth 12 томдық
- 1997 — «Сиқырлы елдің ертегілері» / Tales from the Perilous Realm
- 1998 — «Роверандом» / The Roverandom
- 2007 — «Хуринің балалары» / The Children of Húrin
- 2009 — «Сигурд пен Гудрун туралы аңыз» / The Legend of Sigurd and Gudrun
- 2009 — "«Хоббит» тарихы" / The History of The Hobbit
- 2013 — «Артурдың құлауы» / The Fall of Arthur
Мұра
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Толкиннің құрметіне аталған заттар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Құрметіне аталғандар:
Марапаттар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу] |
Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: J. R. R. Tolkien |
- ↑ Сонымен қатар, транслитерациондық (оқылуы емес, жазылуы) нұсқасы кездеседі - То́лкиен. Ричард Джеффериге 1972 жылдың 17 желтоқсан күні жазған хатында былй деген: «Менің тегімді әрқашанда Tolkein деп жазады (сеннен басқалары). Неге екені белгісіз, бірақ та мен әрдайым соңын -кин деп айтатын едім» («I am nearly always written to as Tolkein (not by you): I do not know why, since it is pronounced by me always -keen». «The Letters of J.R.R. Tolkien», № 347).
- ↑ Митчелл, Кристофер. Дж. Р. Р. Толкин: Отец современного фэнтези. Мұрағатталған 28 шілденің 2006 жылы.
- ↑ «The 50 greatest British writers since 1945» Мұрағатталған 25 сәуірдің 2011 жылы.. The Times (London). 5 қаңтар 2008.
- ↑ Miller, Matthew (27 қазан 2009). «Top-Earning Dead Celebrities». Forbes.com.
- ↑ a b Carpenter, Humphrey and Tolkien, Christopher (eds.) The Letters of J. R. R. Tolkien — Boston: Houghton Mifflin, 1981. — ISBN 0-395-31555-7.
- ↑ «Ash nazg gimbatul». Der Spiegel (35/1969). 25 тамыз 1969. «Professor Tolkien, der seinen Namen vom deutschen Wort 'tollkühn' ableitet,… .»
- ↑ «Absolute Verteilung des Namens 'Tolkien'» Мұрағатталған 10 мамырдың 2013 жылы.. Verwandt.de. MyHeritage UK Ltd.
- ↑ «Absolute Verteilung des Namens 'Tolkiehn'» Мұрағатталған 10 мамырдың 2013 жылы.. Verwandt.de. My Heritage UK Ltd.
- ↑ Georg Gerullis: Die altpreußischen Ortsnamen, o.v., Berlin/Leipzig 1922, p. 184.
- ↑ Max Mechow: Deutsche Familiennamen prussischer Herkunft, Tolkemita, Dieburg 1994, S. 99.
- ↑ Old Lamb House, Bull Street, Archives and Heritage Service, Birmingham City Council. Archived at
- ↑ a b c d e f Карпентер. Толкин.
- ↑ a b Дуган, Дэвид JRR Tolkien Biography. Толкиннің өмірі (2002). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 тамыз 2011. Тексерілді, 19 сәуір 2008.
- ↑ Инсулин ол кезде әлі ашылмаған еді.
- ↑ Қаумдастықтың құрамы бірнеше рет өзгеріп отырып, соңында үш адамнан тұратын тұрақты ядросы қалыптасты. Оның құрамында: Толкин, Уайзмен және «Р. Кв» деп аталып кеткен Роберт Квилтер Джилсон болды. Джеффри Бейч Смит ағылшын әдебиетімен шұғылданды, қаумдастыққа кейіннен қосылды.
- ↑ Генеалогикалық сызбаның дереккөздері:
- ↑ 2010 жылдың 9 ақпаны толықтырылған астероидтар тізімі.