Етіс

Етіс (етіс категориясы) деп амалдың (істің) субъекті мен объектіге қатысын, сондай-ақ, керісінше субъекті мен объектінің амалға (іске) қатысын білдіретін формалардың жүйесін айтамыз. Етістер - етістіктен етістік тудыратын, өздерінше морфологиялық және синтаксистік сипаттары басқашалау болып келетін, бір алуан жұрнақтардың жүйесі.

Етістерді етістіктің өзге категорияларынан ерекшелендіріп тұратын сипаттары мынадай:

1. ол онан жөн сұрады;
2. олар бір-бірінен жөн сұрасты;
3. ол одан жөн сұратты;
4. онан жөн сұралды;
5. ол өзі сұранды

деген сөйлемдердегі етістіктерін (сұра, сұрас, сұрат, сұрал, сұран) бір-бірімен салыстырғанда, олар бір түбірден өрбіген түбірлес негіздер екені айқындалады. Осы бес түрлі негіздің соңғы төртеуі сұра түбірінен тиісті жұрнақтар арқылы (-с, -т, -л, -н) туып, бір-бірінен ерекшеленіп тұр; осы формаларына қарай (түпкі лексикалық мағынасы бір бола тұрса да), олардың семантикалық мәндерінде де бір-бірінен айырмашылық бар.

Сондай-ақ:	тасы, тасыс, тасыт, тасыл, тасын;
	жу, жуыс, жудыр, жуыл, жуын
	айт, айтыс, айттыр, айтыл
тәрізді түбірлес етістіктерден де осы жүйе аңғарылады.

Етістер жұрнақтарының түрлеріне, мағыналары мен қызметтеріне қарай, төмендегідей төрт түрге бөлінеді:

1. Ортақ етіс: -с /-ыс/ -іс;
2. Өзгелік етіс: -т/-ыт/-іт / -тыр/-тір/-дыр/-дір / -қыз/-ғыз/-кіз/-гіз/ -ыр/-ір/ -сет;
3. Ырықсыз етіс: -л/-ыл/-іл/ -н/-ын/-ін¹;
4. Өздік етіс: -н / -ын / -ін

1. Түбір "л" әрпімен аяқталғанда қолданылады.

Әдебиет

• А. Ысқақов, "Қазіргі қазақ тілі", 1974 ж.