Жарасу

Етістік тұлғасындағы бұл сөздің қазіргі мағынасы — ажарын кіргізу, көрік беру, әдемі көрсету. «Оның омырауындағы алтын жұлдызы да сол батырдың тұлғасына қона кетіп, жарасып тұр» (С. Мәуленов, Жер нәрі).

Тілімізде «жарасу» етістігінің «келісу, тату түру» сияқты да мағынасы барлығын ескертеміз. Ал біздің төркінін іздестірмегіміз — алғашқы мағынасы. «Жарас» тұлғасы түркі тілдеріне өте ертеден тән екендігі және оның бірі — сын есім, екіншісі — етістік сияқты екі түрлі мағынасы болғандығын жазба ескерткіш деректері анықтайды. Біз сөз етіп отырған «жарасу» етістігінің алғашқы мағынасы сын есім не содан туындаған зат есім болғандығы байқалады йараш — сүйкімділік, сұлулық. Кейде осы сөз сол кездердің езінде «көрік» тұлғасымен тіркесе қос сез тудырғанын да көреміз: керк-йараш — сұлулық, әсемдік.

Қазіргі қазақ тілінде «жарас» сөзінің дәл бұл мағыналары сақталмаған. Алайда, кейбір түркі тілдерінде оның сын есімдік мағыналары осы күнге дейін қолданылады. Туваларда чараш — сұлу, ал чараш кижи — сұлу кісі деген ұғымдарды береді. Немесе хакас тілінде чараш — сұлу, сүйкімді. Бұл тілдердегі «чараш» тұлғасы қазақ тілінде «жарас» қалпына дейін өзгеру заңдылығын түсіндіру артық болар. Осы деректерге қарағанда, қазіргі етістік мағынасында қолданылып жүрген тіліміздегі «жарасу» сөзінің алғашқы мағынасы — «сұлу», «көркем» сияқты ұғымдарда қолданылған сын есім деуге болады.