Идзуми Шикибу

Идзуми Шикибу
жапон. 和泉式部
Идзуми Шикибу, Ағаш ойма. Мұнда Камо ғибадатханасына барғанда, қызметшісі сандалын қағазбен жөндеп жатқанда, ақын сапар жамылғысын жүзінен көтерді.
Туған күні	987 жыл
Туған жері	Этидзэн
Қайтыс болған күні	1048 жыл
Азаматтығы	Жапония
Ұлты	жапон
Мансабы	Жазушы, Ақын, Прозашы
Бағыты	Махаббат туралы лирика
Шығармалардың тілі	Жапон тілі
Ортаққордағы санаты: Идзуми Шикибу

Идзуми Шикибу (жап. 和泉式部, ағылш. Izumi Shikibu, 987 – 1048 жж. өмір сүрген) — Хэйан дәуіріндегі Жапонияның ақын қызы. Ол аса дарынды ақын ғана емес, сондай-ақ, қызу қанды, аса сезімтал, ерекше сұлу ару болатын. Оның ғұмыры – сезімнің сергелдеңі мен ғашықтық отына өртенген жанның қасіретті де қайғылы өмірі еді. Оның өлеңдері оның ойын бүкпесіз бейнелейтін, ғажайып идеялар мен тым жаңашыл да жасампаз рухта жырланып, тыңдаған жанды өзіне баурап алатын. Ол орта ғасырдағы жапон поэзиясың «Отыз алты мәңгілік сарын» ақындарының қатарына енген ақындардың бірі еді.

Идзуми Шикибудың жастық шағы туралы деректер өте аз: оның әкесі Масамунэ Оэ империяның аймағын басқарушы губернатор болатын, анасы империя ханшайымы Рэйдэйдің (950-1011 жж.) қызметіндегі ханымдардың бірі еді. Ақын қыздың өзінің аты сақталмаған. Ол жиырмаға толғанда Татибана Митисадаға тұрмысқа шығады. Оның күйеуі Идзуми аймағына губернатор болып тағайындалады. Міне сондықтан оның аты осынау аймақтың атымен аталып Идзуми делінген. Шикибу атауы оның қызмет еткен сарайдағы мекемесінің атауымен байланысты. Шикибу император сарайындағы мемлекеттің марапаттар мен дәрежелерді тағайындап, реттейтін мекеме болса керек. Біздің ақын қыз осы мекемеге тіркелгендіктен де оны Идзумадан келген шикибу деп атап кеткен сияқты. Қалай болғанда да ол тарихта осынау Идзуми Шикибу атымен сақталған.

Тұрмысқа шыққаннан соң ол Идзуми аймағында тұрады сонда оның қызы Косикибу-но Найси (жап. 小式部內侍) туылады. Кейінен ол да анасына тартып ақын болған. Көп кешікпей Идзуми Шикибу астанаға оралады, оның Татибанамен ара-қатынасы бірте-бірте суып, олар ажырасып кетеді.

Астанада жүргенде Идзуми Шикибумен императордың мұрагері ханзада Ацумити екеуінің арасында сезім оты тұтанып, оларды ғашықтық оты шарпып өтеді. Алайда елді жайлаған дерттен Ацумити ханзада ауырып қайтыс болады. Екінші ханзада Тамэтака да Идзуми Шикибуға ғашық болып оған көңілін ашады. Бірақ ханзада Тамэтака да көп кешікпей қайтыс болып кетеді. Мұның бәрін ол өзінің «Идзуми Шикибу никки» атты көркем шығармалық күнделігінде баяндаған. Ақынның соңғы күйеуі 1036-шы жылы қайтыс болған Фудзивара Ясумаса болды. Оның онан кейінгі тағдыры туралы деректер жоқ. Ақын қыз туралы сан-алуан аңыз әңгімелер мен өсектер кейінен көп шығарылғандығы сондай оларға мамандар былай тұрсын, қарапайым жапондар да сене бермейді.

Ақынның соңында жапон поэзиясында алтын әріптермен жазылған 1,5 мыңға жуық танка жанрындағы өлеңдер қалды. Мұның бәрі ақынның отбасылық «Идзуми-Шикибу-сю» антологиясы және жоғарыда аталған «Идзуму Шикибу никки» әдеби күнделігінде жинақталған.

Ақынның алғашқы некесінен туылған қызы Косикибу-но Найси (жап. 小式部內侍) кейіннен анасына тартып өз заманының танымал ақындарының бірі болады. Өкінішке орай 1025 жылы босану кезінде толғағы ауыр болып қайтыс болып кетті дейді деректер.

Өлеңі

Идзуми Шикибу ханымның сондай-ақ, бір өлеңі әйгілі «Огуру Хякунин Ишшу» антологиялық жинағына №56-шы реттік белгісімен енген:

Идзуми Шикибу, Коматсукен 1765 жылы салған Кусадзоши суреті, мұнда ақын Тейши ханшайымның ауласында.

あらざらむ
この世の外の
思ひ出に
今ひとたびの
逢ふこともがな
***
Arazaran
Kono yo no hoka no
Omoide ni
Ima hitotabi no
Au koto mo gana
***
Білемін тым жақын 
Үзілер келді сәт.
Келеді тек білгім,
Қабірде өзіңмен,
Кездесу мүмкін бе?!
Түнектен шығып,
Түнекке қайта жол тарттым,
Тағдырым солай жазған ба?!
Таулардан биік тұрған ай,
Жанымды менің жарық ет!
***
Көктемгі тұман, 
Кешігіп тағы келмек пе?
Сылдырын бұлақ естимін,
Тастарын жарып жартастың,
Талықсып маған жеткендей...
***
Тамсанып үлгермедім,
Самалмен әне кетті ұшып,
Бүр жарған шие гүлдері.
Көрдік-ау, біз әйтеуір,
Шиенің гүлдегенін!
***
Күн ұзақ бір тынбастан,
Ескегін ескен жандар
Жалғайды жағаларды...
Бір мұң бар көңілімде,
Ойлантпас өмір жайлы!
***
Отшамдармен бұғы аулау
Тымырсық жазғы түнде
Отшамға келер бұғы,
Жанарлар тоғысқанда
Үлгермес кірпік қағып
Рауан атар ғажап...
***

Бірде бесінші ай шыққанда, нөсер тоқтады да ай көкте толып тұнды, міне сол сәтте мен жаңбыр тамшыларының әуенін естідім...

Қарағам көкке сонда:
Ақ жауын тоқтағантын,
Бұл әуен қайдан дедім?
Тұманды тіліп өткен,
Ай нұрын көрдім сонда...
***
Шам алып ұшқан қоңыз:
Бәйтерек саясында,
Шалғынды жарық етті.
Бесінші ай толды міне – 
Астарын сөздің ізде!
***
Қарасай назар салып,
Егістік алқабына,
Лашығы егіншінің...
Үңіліп қарауда әне: бәрі де көз алдымда
Қаздар жүр айқай салып!
***
Күзгі күн, тұман басқан
Жол жоғалып кеткен бе...
Тұлпарым кенет көкке,
Серпіліп атылғандай
Келеді қанат қағып...
***
Бәрі де кетті ұшып,
Қар басқан қысқы тауда
Қалмаған бір жапырақ
Сондықтан енді мұнда
Естілмес ешбір әуен...

Ары қарай оқу

• Izumi Shikibu. (2019). The Izumi Shikibu nikki. TOYO Press. ISBN 978-9492722-225