Йақұт Әл-Хамауи

Йақұт Әл-Хамауи (1178 – 1229) – араб тілді грек ғалымы, тарихшы, филолог, географ. Жас кезінде Бағдадта сириялық көпеске құлдыққа сатылған. Көпес оны мұсылманша оқытып, өзінің сауда агенті етіп тағайындайды. Сауда жұмысымен Парсы шығанағы жағалауын және аралдарын, Араб түбегінің оңтүстігін, Сирияны, ПалестинаПалестинаны, Египетті аралады. Шииттермен қақтығысып, 1216 жылы Дамаскіден қашты. Біраз жылдар бойы Орта Азияның бірқатар қалаларында: Мервте, Ниса мен Хорезмде тұрды. Шыңғыс хан шапқыншылығы кезінде, 1220 жылы Ираққа, одан соң Халебке қашып кетті. Ғұмыр бойы ғылым материалдар жинаған Йақұт Әл-Хамауи 1224 жылы Мосулде “Мужам әл-бүлдан” (“Елдер сөздігі”) атты тарихи-географиялық сөздік жазып шығарды. Мұнда тарихи, этнографиялық, филологиялық және географиялық түрлі материалдар жинақталған. Йақұт Әл-Хамауи сөздігінде 16 мыңдай мақалалар беріліп, 8 – 13 ғасырларға жататын түрлі жазба деректемелер пайдаланылды. Сөздікке Араб халифатындағы елдермен қатар Үндістан, Қытай, Қиыр Шығыс, Батыс елдері жөнінде қызықты мәліметттер бар. Ортағасырлық Қазақстанның территориясы, оның қалалары мен түрлі халықтары туралы, ежелгі түріктер, оғыздар, кимектер, қыпшақтар, қарлұқтар, башқұрттар, хазарлар, т.б. туралы құнды деректер, олардың рухани мәдениеті, шаруашылығы, сауда жолдары, аймақтарының тарихи географиясы туралы маңызды мағлұматтар жинақталған. Йақұт Әл-Хамауи еңбегін 1866 – 70 жылы неміс арабтанушысы Вюстенфельд 6 том етіп басып шығарды.