Кәдімгі қырыққұлақ тұқымдасы

Кәдімгі қырыққұлақ тұқымдасы(Polypodіaceae) – қырыққұлақ тәрізділерге жататын споралы өсімдіктер. Кәдімгі қырыққұлақ тұқымдасының Қазақстанның далалық аймақтардағы тау шатқалдарында, қылқан жапырақты және аралас орманды алқаптардағы көлеңкелі жерлерде өсетін 14 туысы:

• вудсия (Woodsіa),
• көпіршікті қырыққұлақ (Cystopterіs),
• қауырсын қырыққұлақ (Struthіopterіs),
• усасыр қырыққұлақ (Dryopterіs),
• телиптерис (Thelypterіs),
• жалаңтұқымды қырыққұлақ (Gymnocarpіum),
• алқа қырыққұлағы (Polystіchum),
• таға қырыққұлақ (Athyrіum),
• талақдәрі қырыққұлақ (Asplenіum),
• тарақ қырыққұлақ (Ceterach),
• хейлант (Cheіlanthes),
• сүмбіл (Adіantum),
• қырықаяқ қырыққұлақ (Polypodіum),
• еркек қырыққұлақ

өседі. Бұлар 27 түрге бөлінеді. Биіктігі 5 – 25 см-ден 30 – 120 см-ге дейін жетеді.

Сипаттамасы

Сыртын қабыршақ, түк басқан етженді тамыр сабағының жоғасыр бөлімінен екі қатар болып жапырақтары жетіледі. Жапырақ сағақтарының тамырсабаққа байланысқан жеріндегі дәнекер буындары арқылы жапырақ тақтасы күн сәулесіне қарай бұрылып өседі. Жапырағының астыңғы жағынан эллипс, дөңгелек пішінді сорустары (өсімдік спорасы дамитын мүшелері) жабынсыз жетіледі. Сорустарының шетін қоршай қабыршақтар мен түк жапқан.

Көбеюі

Қолайлы жағдайда жарықтың әсерінен спораларының кейбіреулері майда өскіншелерге (жынысты ұрпағы) айналады. Оларда аналық, аталық жыныстық мүшелері жетіліп, архегонидегі жұмыртқа клеткасын, антеридийлердегі (қапшық тәрізді пішіні бар аталық жыныс мүше) жетілген қозғалмайтын аталық жыныс клеткасының (спермий) бірі ұрықтандырады. Зиготаның хромосомалар жиынтығы диплоидты болады. Митозды бөлінудің нәтижесінде алдымен ұрық, одан ірі споралар түзілетін спорофит өсіп жетіледі. Кәдімгі қырыққұлақ тұқымдасының арасында дәрілік (усасыр қырыққұлақ, таға қырыққұлақ), улы (еркек қырыққұлақ) және әсемдік (сүмбіл) түрлері бар. Сондай-ақ, иісті усасыр қырыққұлақтың құрамында кумарин болғандықтан халық медицинасында кеңінен қолданылады.