Мемориал Құрылыстар

Мемориал Құрылыстар ^[1] – белгілі бір халықтың, қалалардың тарихы мен жеке тұлғалардың еңбегін есте қалдыруға арналып салынған архитектуралық-мүсінді ескерткіштер ансамблі.

Мемориал құрылыстар тарихы өте ертеден бастау алады.

Ежелгі Египетте (пирамидалар),
Грекияда (Салтанатты аркалар),
Рим империясында (колонналар) мемориал құрылыстардың классикалық түрлері кеңінен қолданылған.

Қазіргі кезде мемориал құрылыстарының классикалық түрлері Еуропаның көптеген қалаларының (Рим, Париж, Ватикан) орталық алаңдарын безендіріп тұр. Мемориал құрылыстар мұсылман елдерінде де кеңінен тараған. 7 – 8 ғасырларда Бағдат халифатында мемориал құрылыстар кеңінен тұрғызыла бастады. Орталық Азияда қарапайым тас қоюдан бастап (қайрақ, балбал тас) орталық мұнаралы (Бұқара, 10 ғасыр, Мервтегі Сұлтан Санжар кесенесі, 12 ғасыр), сондай-ақ орталық және бұрыштық күмбезді (Қашқардағы Ж.Баласағұн және М.Қашқари кесенелері) ескерткіштер кеңінен тараған.

Мемориал құрылыстар Қазақстан аумағында өте көп, олардың бірнеше түрлері кездеседі. Пішімі мен композициясының құрлымына қарай, ежелгі құрылыстар – қорғандар:

Беғазы мазары (б.з.б. 16 – 11 ғасырлар);
Дәндібай мазары (б.з.б. 11 – 9 ғасырлар Қарағанды облысы);
Шикі кірпіштен қаланған (Баланды – 2 кешені, б.з.б. 4 – 2 ғасырлар, Қызылорда облысы);
Күйдірілген кірпіштен өрілген (Абат-Байтақ кешені, 14 – 15 ғасырлар, Ақтөбе облысы) және табиғи тастардан қиып орнатқан (Жұбан күмбезі, 19 – 20 ғасырлар, Атырау облысы) кешендерден тұрады.

Қазақстанның батыс облыстарында мемориал құрылыстар архитектура шағын пішімдерден (құлпытас, қойтас, сандықтас, ұштас, қошқар бейнелі тас, т.б.) тұрады. Мемориал құрылыстар тас қорымдар түрінде де (сағана тамдар) кездеседі. Соңғы кезеңде Қазақстанда архитектура мүсінді ірі-ірі мемориал құрылыстар салынды. Олар

белгілі тарихи оқиғаларға, (Ерлік даңқы мемориалы, 1970, мүсінші Н.Соболев; архитектор Т. Жәнібеков, Ақтөбе қаласы),
еңбек жолындағы адамдарға (“Шахтер даңқы” монументі, 1978, мүсінші А.П. Билык, архитектор А.Мальков, Қарағанды қаласы), т.б. орнатылды.