Мәңгілік қозғалтқыш

1618 жылгы Роберт Флюдтің Мәңгілік қозғалтқыш үлгісі

Мәңгілік қозғалтқыш, перпетуум мобиле (латынша perpetuum mobіle — мәңгі қозғалыс) — бір қозғалтып жібергеннен кейін, сырттан энергия алмай-ақ шексіз ұзақ уақыт жұмыс істейтін (1-текті Мәңгілік қозғалтқыш деп аталатын) қиялдан туған қозғалтқыш. Мәңгілік қозғалтқыштың жұмыс істеу принципі энергияның айналу және сақталу заңына қайшы келеді. Мұндай қозғалтқыштың жұмысы— энергияның жоқтан пайда болуымен барабар.

Тарихы

Мәңгілік қозғалтқыштың алғашқы жобасы 13 ғасырда жасалды (Виллар д’Оннекур, 1245, Англия; Пьер де Марикур, 1269, Франция). Машина өндірісінің дамуына байланысты 16 — 17 ғ-ларда Мәңгілік қозғалтқыш идеясы кең өріс алды да, 19 ғ-ға дейін мұндай машинаның жобасы көптеп жасалды. Мәңгілік қозғалтқышты жобалаумен физикадан арнаулы білімі жоқ қиялшыл әуесқойлар ғана емес, кейбір белгілі ғалымдар да айналысқан. Бірақ бірнеше ғасырға созылған нәтижесіз әрекеттерге байланысты, ғалымдар арасында Мәңгілік қозғалтқышты жасау мүмкін еместігі туралы пікір қалыптасты. Сондықтан 1775 ж. Париж ҰА Мәңгілік қозғалтқыштың жобасын талқылаудан бас тартты. Бұған қарамай, кейінгі кезеңдерде де Мәңгілік қозғалтқышты жасауға талпынушылар болды. 19 ғ-дың ортасында энергияның сақталу және айналу заңының ашылуына байланысты Мәңгілік қозғалтқышты жасау мүмкін еместігі ғылыми тұрғыдан дәлелденді.

Негізгі түрлері

Ұсынылған Мәңгілік қозғалтқыштар ішіндегі ең көп тарағаны — тұйық жолмен қозғалатын ауыр әрі қомақты денеден жасалған мех. модель болды. Мұндай механизмдер тек бастапқы кинетикикалық энергия қорының есебінен ғана жұмыс істейді; энергия өз кезегінде қоры толық таусылғанда Мәңгілік қозғалтқыш та тоқтайды. Кейбір күрделі жобаларда механикалық энергия энергияның басқа түрлеріне (электр, жылу, тағыда басқа) айналады. 1-текті Мәңгілік қозғалтқыш деп аталатын бұл механизмдерден басқа 2-текті Мәңгілік қозғалтқыш жобаланған. 2-текті қозғалтқыштар айналадағы денелерден (мұхиттан, атмосферадан және басқа сарқылмайтын жылу көздерінен) алынатын жылуды толығымен жұмысқа айналдыруға негізделген. Бірақ мұндай машиналар термодинамиканың екінші бастамасына қайшы келеді. Мәңгілік қозғалтқышты табиғи энергия қорының есебінен жұмыс істейтін “жалған” Мәңгілік қозғалтқышпен шатастырмау керек. Мұндай механизмдер ұзақ уақыт (тозып біткенше ғана) жұмыс істей алады.