Намаздың парыз болу шарттары

1. Мұсылман болу Намаз - мұсылман болған ер кісі мен әйелге парыз. Кәпірлерге Намаз парыз емес. Өйткені олар дүние мен ақыретте Ислам үкімдерінің тармақтарына жауапкер емес. Олардың ақыреттегі жазасы күпірліктің қарымы.
2. Балиғат жасына жету Балиғат жасына жетпеген балаға Намаз парыз емес. Өйткені Аллаһ Елшісі (с.а.у.) былай дейді: «Үш адамға қалам жазылмайды: Айыққанға дейін ақылынан адасқанға, оянғанға дейін ұйқыда жатқанға және балиғат жасына жетпеген балаға»(Бухари, Талақ, ІІ; Тирмизи,Худул, 1).3. Ақыл-есі дұрыс болу: Ақыл - Ислами жауапкершіліктің негізі. Сондықтан Ханбали мазһабынан басқа фақиһтардың көзқарастары бойынша, ақылынан адасқанға Намаз парыз емес. Бұл жайлы хадисті жоғарыда айтып өттік.

Намаздың сыртқы және ішкі парыздары

Намаздың парыздары - он екі. Бұлардың алтауы - сыртында, алтауы - ішінде. Әуелі сыртында болғандарға тоқталық.

• 1. Хадасаттан тазалық.
• 2. Нәжәсаттан тазалық.
• 3. Әурет жерін жабу
• 4. Құбылаға бет бұру.
• 5. Уақыт.
• 6. Ниет.

Бұлар Намаздың шарттары деп аталады. Қалған алтауы Намаз ішіндегі парыздар:

• 1. Ифтитах (ашу, бастау) тәкбірі.
• 2. Қиям (Тұру).
• 3. Қырағат (оқу).
• 4. Рүкүғ.
• 5. Сәжде.
• 6. Ақырғы отырыс.
• Сыртқы парыздары:
• 1. Хадасаттан тазалық (Рухани тазалық) Ғұсылы болмау, дәреті болмау, хайыз немесе нифас жағдайы - «хадас халі» деп аталады. Дәретсіздік - кіші хадас. Жүніп, хайыз, нифас - үлкен хадас. Кіші хадас немесе үлкен хадастан тазалану - жуыну, дәрет алу немесе тәйәммүм алу арқылы іске асады. Құранда Аллаһ былай дейді: «Ей, иман еткендер' Намазға тұрарда жүздеріңді, қолдарыңды шынтаққа дейін жуыңдар. Бастарыңа мәсіх тартыңдар және екі тобыққа дейін аяқтарыңды жуыңдар. Егер жүніп болсаңдар, толық тазаланыңдар. Науқастанып қалсаңдар, яки сапарла болсаңдар, не болмаса біреу түзге отырып келсе яки әйелге жақындассаңдар, сонда су таба алмасаңдар, таза жерге тәйәммүм соғыңдар, онымен беті-қолдарыңды сипаңдар. Аллаһ сендерге салмақ түсірулі қаламайды. Бірақ сендерді тазартуды сондай-ақ, шү-кіршілік етулерің үшін сендерге Ныгмет, ырыс-берекесін толықтыруды қалайды»(«Майда», 6-аят). Хадисте: «Дәреттерің бұзылған кезде, қайта дәрет алмай, Аллаһ намаздарыңды қабыл етпейді», - деп ескертеді. Басқа бір хадисте: «Аллаһ тазаланбай оқыған ешқандай намазды қабыл етпейді» - делінеді.
• 2. Нәжәсаттан тазалану (Заттық тазалық) Намаздан бұрын дене мен киімде немесе Намаз оқылатын жерде болған ластықтың тазалануы қажет. Бұл Намаздың іске асуы үшін шарт. Намазға кедергі жасайтын нәжісаттар: ауыр нәжіс және жеңіл нәжіс болып екіге бөлінеді. Ауыр саналғандар: егер қатты болса, төрт грамм салмағында, сұйық болса, алақан аясынан астам жерді қамтыған мөлшер киімде, денеде немесе Намаз оқитын жерде болса, Намазға кедергі жасайды. Жеңілге келсек, бұл дененің яки киімнің төрттен бірінен аз мөлшері Намазға кедергі жасамайды.
• 3. Әуретін жабу Әурет - шариғат терминінде қарауы харам, жабылуы парыз ұятты мүшелер. Бұл мүшелердің Намазда немесе Намаздан тыс жерлерде жабылуы - парыз. Ерлердің әурет жерлері: кіндігінен тізелерінің астына дейінгі жерлері. Бұған Пайғамбарымыздың (с.а.у.) мына хадисі дәлел: «Еркектің әурет жері - кіндігі мен тізесінің арасы», «Кіндіктің асты - тізеден түскенге дейінгі жерлер». Әйел үшін әурет - жүз, қол, аяқтан басқа барлық дене. Хазірет Пайғамбар (с.а.у.) былай дейді: «Әсма Әйел балиғат жасына жеткен кезде оның мына мүшелерінен басқа жерлерінің көрінуі дұрыс болмайды. Аллаһ Елшісі (с.а.у.) осы сөздерді айтқан кезде қолдары мен жүзіне ишарат еткен еді» (Өбу Дауд, Либас, 31). Хазіреті Айшадан бізге жеткен бір хадисте: «Аллаһ балиғат жасына жеткен әйел затының (с.а.у.) намазын орамасыз қабыл етпейді» - деп айтылып, шашты жабу керектігін меңзейді (ибн мажа, Таһарат, 132). Намазда бір мүшенің төрттен бірі еріксіз ашылып, «сұбхан Аллаһил-а'зим» дейтіндей уақыт тұрса, Намаз бүзылады. Ал егер өз еркімен ашса, сол сәтте бұзылады.
• 4. Құбылаға бет бұру Намазды құбылаға қарап оқу шарт. Мұсылмандардың құбыласы - Меккедегі Қағба. Қағба тек қана салынған ғимарат емес, сонымен қатар сол ғимараттың орналасқан жері. Мұсылмандар Мединеге көшпес бұрын құбыла Қудустағы Ақса Мешіті еді. Мединеге кешкен соң: «Жүзіңді Харам Мешіті жаққа бұр» (Бақара, 2/144) аяты арқылы құбыла Меккедегі Қағбаға бұрылды. Қағбаны көрген адам жүзін тура сол Қағбаға қаратып оқиды. Егер одан алыс болса, тікелей Қағбаға емес, соның бағытына қарай жүзін бұрады. Намаздың мақсаты - жүректен Аллаһ Тағалаға берілу. Әлбетте, Аллаһ өлшем, бағыттан пәк. Бірақ жүректің көңілі жай болып, Намазда күллі мұсылманның жүзін бұратын бір жер қажет. Сырттай жүзімізді Аллаһтың үйі - Қағбаға бұрғанымыздай, іштей де Аллаһ назар салатын жүрегіміз бен көңілімізді барлық нәрселерден сілкіп тастап, тазалап, тек Аллаһқа бет бұруымыз керек. Қағбаның қай тарапта болғанын білмеген адам құбыланы білетін адамдардан сұрайды. Мүмкіндік болмаған жағдайда, құбыланы өз иштиһадымен табуы ләзім. Яғни, осы тұста болуы тиіс деп, айға, жұлдызға, т.б. қарап, Намазын жобалаған жағына қарай оқуы тиіс. Бірақ Намазын бітірген соң оқыған жағы құбыла болмай шықса, Намазын қайта оқудың қажеті жоқ. Құбыла жайлыкүмән мейлі дала, мейлі қала, мейлі күндіз, мейлі түнде болсын бәрібір. Мұндай адамға біреудің есігін қағып, құбыланы сұрап жатудың қажеті жоқ. Құбыла жайлы күмәнданған кісі жанында адам бола тұрып, одан сұрамай өз көзқарасымен бір тарапқа қарай оқыса, сол оқыған жағы құбыла болып шықса, Намазын қайта оқу тиіс емес. Бұрыс шықса, қайта оқуына тура келеді. Көздері көрмейтін адам да осы секілді. Құбыла жайлы жөн білетін сенімді кісінің сөзіне қанағаттанбаса да, оған сену қажет. Себебі хабар - зерттеуден әлдеқайда басым тұрады. Құбыла жайлы әртүрлі пікірдегі адамдар әрқайсысы білетін жағына қарай оқиды. Олар бір-біріне имам бола алмайды. Жабир ибн Абдуллаһ айтады: Бірде Аллаһ Елшісі бір топ адамды бір жаққа жіберді. Түнде аспан бұлт болған соң ешкім құбыланы біле алмады. Осыдан барып әркім өз білген жағына қарай намаз оқыды. Біз мұны Аллаһ Елшісіне жеткіздік. Ләм-мим демеді. Бірақ, көп өтпей-ақ мына аят түсті: «Шығыс та, батыс та Аллаһтікі. Сондықтан жүздеріңді қай жаққа қаратсаңдар, Аллаһтың жүзі сол жақта». Кеме немесе пойыз, ұшақтағы адам шамасы келіп, мүмкіндігі болып тұрса, құбылаға қарап оқиды. Егер кеме бұрылса, ол да құбыла жаққа қарай бұрылуы қажет. Бұрылу мүмкіндігі болмаса, алғаш тұрған жағына қарай оқиды. Егер тікелей құбылаға қарай окитын мүмкіндік тумаса, құбылаға ең жақын бағытқа қарай оқиды. Құбылаға бұрыла алмаған науқас адамның да жағдайы осындай. Өйткені уазипалар күштің шамасына қарай шектеулі. Мініс атта, автомобиль мен автобуста нәпіл Намазы оқылғанымен, парыз Намаздарын уақыттары өтпей басқа жерде оқуға мүмкіндік бар жағдайда, аталмыш жерлерде оқуға болмайды. Өйткені Намаздың парыздарынан болған қиям мен құбыла орындалмайды. Бірақ жері лайсаң, Намаз оқуға лайықсыз жерлерде ат, көліктерін тоқтатыл соның үстінде құбылаға бет бұрып, оқи алады. Ханафи мазһабында, екі Намазды біріктіріл қосып оқу, тек қажылық мезгілінде, Арафат пен Муздәлифәда ғана рұқсат етілген. Бұдан тыс жолаушылық секілді себептерге байланысты қосып оқи алмайды. Бірақ басқа мазһабтарда жолаушылықта екі Намады қосып оқу бар. Сол себепті жолаушылық ханафи адам шафиғи мазһабы бойынша, ниет етіп, зәру жағдайларда, екі Намазды қосып оқуына болады. Құбыла жақтан 45 шамадан (градус) артық оңға немесе солға бұрылу - құбыланың шартын бұзады. Намазда себепсіз көкірегін құбыладан бұру Намазды бұзады. Егер тек жүзін бұрса, дереу құбылаға бұру керек. Мұндай жағдайда, Намазы бұзылмайды. Бірақ харамға жақын мәкрүһ жасайды.
• 5. Уақыт Намаз - күннің арнайы белгілі уақыттарында іске асатын парыз. Парыз Намаздарға уақыт шарт. Парыз сүннеттері, тарауих және айт Намаздары үшін де уақыт шарт. Уақыты кірмейінше, парыз Намазын оқу іске аспайтыны сияқты, уақыты шыққан соң оқылған Намазда қаза деп есептеледі. Аллаһ Тағала Құран Кәрімде: «Намаз Мұсылмандарға арнайы белгіленген уақыттарда парыз етілді», - дейді. Бір Намаздың ешқандай себепсіз белгіленген уақытынан кейін қаза етіп оқылуы - дұрыс емес және өте үлкен күнә. Бірақ бір адам ұмыту немесе ұйыктап қалу себептерімен Намазын оқи алмаса, қазасын өтеуі қажет. Кейбір ғалымдар себепсіз Намазын қаза еткендер кейіннен қазасын өтерде алдымен тәубе ету керектігін айтады. Қаза Намазға бес уақыт парыз Намаз бен үтір Намазы кірелі. Жұма мен айт, сүннет Намаздары үшін қаза қажет емес. Жұманы оқи алмаған кісі сол күннің бесін Намазын оқиды.
• 6. Ниет Ниет ету - Намаздың шарттарының бірі. Ниет - Намазға кіруді қалау. Адам қандай Намазға кіргісі келсе, сол Намазды жүрекпен білуі шарт. Адам Намазға кірерде қай Намаз екеніне күмәнданса, Намазы дұрыс болмайды. Қайта ниет ету қажет. Ниет - жасамақ іске жүрекпен иілу. Мұны тілмен айту шарт емес. Мүштәһид имамдардың бұл жайлы иттифақтары (ауызбірлігі) бар. Ниет - ғибадатты жәй істерден бөлек етіп көрсету. Ниет өте маңызды. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Іс-әрекеттер тек ниетке байланысты», - дейді (Бухари, Вәду'л-уахи, 1). Сондықтан рияшылдықпен жасалған ғибадат - Аллаһ үшін емес, адамдар үшін жасалған нәрсе. Оған сауап жазылмауы былай тұрсын, күнәсін алады. Демек ниеттің орны - жүрек. Тілмен айту - көбірек айтылған көзқарас бойынша, мұстахап. Сол себепті жүрекпен ниет етумен қоса, «Мына уақыттың намазына ниететтім» деп тілмен айту абзал. Айтылмаса оқасы жоқ. Парыз бен уәжіп Намаздарға арнайы тағайындап білдіретін ниеттің болуы қажет. Парыздың қаза намаздары да солай. Бірақ нәпіл Намаздарға жеке атын атап ниет етумен қатар, жалпы ниет те жетіп жатыр. Бір адам жамағатпен Намаз оқылып жатқан бір топқа үлгерсе, бірақ бұл Намаздың парыз немесе тарауих екенін біле алмаса, парызға ниет етеді. Жамағат ниет еткеніндей парыз Намазын оқыса, Намазы дұрыс. Егер тарауих болып шықса, оқыған намазы «нәпіл Намаз» деп саналады. Тарауих Нын құптан Намазынан бұрын оқуға болмайтындықтан, оқығаны тарауих Намазы болып есептелмей, тек қана нәпіл Намаз түрінде қалады. Жамағатпен Намаз оқылғанда имамға ұюға ниет ету қажет. Бірақ имамның имамдыққа ниет етуі шарт емес. Ал, жамағатқа әйелдер де қатысса, олардың Намазы дұрыс болу үшін, имам кісі оларға имам болуды ниет етуі керек. Ниеттің ифтитах (бастау, ашу) тәкбіріне жақын болуы - абзал. Бірақ тәкбірден кейін ниет етсе дұрыс болмайды.

Ішкі парыздары

1. Ифтитах (бастау, ашу) тәкбірі Ифтитах - бастау, жабық нәрсені ашу, ену деген мағынаға саяды әрі «тахрим тәкбірі» депте аталады. Ифтитах тәкбірі - Намазға бастарда алынатын тәкбір. Яғни, тіке тұрып, «Аллаһу әкбар» сөзін айтып, құлақ қағу. Аяқта тұра алмаған кісі отырып тәкбір айта алады. Имамның жамағат естуі үшін тәкбірді жариялан ашуы - мұстахап. Бұл жайлы аят:«Раббыңды ұлықта», Хадис: «Намаздың кілті - тазалық, тахримасы - тәкбір» (Тирмизи, Мауақит, 62),дейді. Басқа бір хадисте: «Дәретті толық алып, содан кейін құбылаға қарап, «Аллаһу әкбар» демейінше, Аллаһ ол пенденің намазын қабыл етпейді»- делінген (Әбу Дауд, Салат, 144). Имамға ұйыған адамның тәкбірі түгелдей тік тұрған уақытта алынуы қажет. Сол себепті «Аллаһу» сөзін тік тұрып айтып,«акбар» сөзін рүкүғде айтса, ол адамның имамға ұюы дұрыс емес. Тәкбір ниеттен кейін алынып, имамның тәкбірінен кейін алынуы қажет.
2. Қиям (аяқта тәдәу) Қиям - аяқта тіп-тік тұру деген мағынаға келеді. Намазда негізгі парыздардың бірі саналып, әр рәкатта Құраннан бір сүре оқылатындай уақыт тұру. Құранда Аллаһ: «Аллаһқа бағынып, аяқтатік тұрыңдар», - дейді («Бақара», 138-аят). Бірақ аяқта тұрып Намаз оқи алмаса, отырып оқуына болады. Хазіреті Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «(Намазды) аяқта тік тұрып оқы. Егер оған күшің жетпесе, отырып оқы. Оған да күшің жетпесе, сүйеніп оқы» (Бухари, Тафсир, 19). Ифтитах тәкбірін алатындай күші жеткен адам тік тұрып, тәкбір алып, одан әрі отырып оқуына болады. Қысқасы, науқас адам түрегеп тұруға күші жетпесе, отырып, отыра алмаса, сүйеніп, болмаса, жатып ишаратпен Намаз оқи алады. Нәпіл Намаздарды тұрып оқуға күші жете тұра отырып оқуға болады. Бірақ, тұрып оқуға күші жетіп жатса, әрине тұрып оқығаны абзал. Бұл жерде Хазіреті Пайғамбарымыздың (с.а.у.) отырып Намаз оқуынан мысал бере кетейік: Әбу һурайра (р.а.) айтады: «Бір күні Аллаһ Елшісінің жанына бардым. Барсам, намазын отырып оқып жатыр екен. Намазды бітірген соң:- ПайғамбарымІ Сырқаттанып қалдыңыз ба? - деп сұрадым.- Жоқ, аштық' Әбу һурайра, - деді. Мен шыдай алмай, жылап жібердім. Менің жылағанымды көріп: - «Жылама, Әбу һурайраі Бұл дүниеде аштық азабын тартқан, арғы жақта Аллаһтың азабын тартпайды», - деп жұбатты.
3. Қырағат Қырағат - оқу деген сөз. Бұл жерде «Құран оқу» мағынасын білдіреді. Намазда оқылатын аяттың ең қысқасы, Әбу Ханифа бойынша, үш аят немесе осы үш аяттың көлеміндей бір яки екі аят. Қырағаттың парыз болуы. Аят: «Құраннан жеңіл келгенін оқыңдар» (Мүзәмміл, 73/20). Хадис: «Қырағатсыз намаз жоқ» (Муслим, Салат, 42). Екі мейлі төрт рәкат Намаз болсын, оның тек екі рәкатында қырағат - парыз. Бірақ сол қырағатта алғашқы екі рәкатында оқу - уәжіп. Нәпіл мен үтір Намаздарына келсек, олардың барлық рәкаттарында қырағат - парыз. «Фатиха» сүресін оқу уәжіп. Сондықтан «Фатиха» оқылмаса, Намаз «тахрим мәкрүһ» ретінде дұрыс. Намазда «Фатиханы» оқуды ұмытқан жағдайда қателік (сәһу) сәждесін жасау керек. Намаздың негізгі тіректерін құраған қиям, рүкүғ сәжде секілді парыздарға қарағанда, қырағат -Намаздың артық парызы. Сондықтан қиям, рүкүғ сәжде және соңғы отырыс мейлі жамағатпен, мейлі жалғыз оқығанда тәрк етілмейді де, қырағат имамға ұйыған адамнан түсіріледі. Хазіреті Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Имам - оған ұю үшін тағайындалып қойылған. Имам тәкбір айтқанда, сендер де айтыңдар, Құран оқыған уақытта, үнсіз қалыңдар», - дейді (Бухари, Тафсир,19; Әбу Дауд, Салат, 68, 175). Имам Әбу Юсуп пен Имам Мұхаммедтің көзқарасы бойынша, қырағаттың тек арабша мәтіні болу керек. Құранды басқа бір тілге аударып оқу - дұрыс емес. Әбу Ханифа Құранды басқа бір тілге аударып оқуға болады деп иштиһад етсе де, кейіннен бұл көзқарасынан қайтқан. Қырағатта Намазды іштей оқыса, қырағат саналмайды. Сол себепті оны адамның өзі еститіндей немесе тілі әріптерді ақырын шығарыл қимылдау керек. Бірақ жанындағылар еститіндей оқып, олардың көңілін бұзбау қажет.
4. Рүкүғ. Рүкүғ - иілу деген сөз. Намаздың негізгі тіректерінен болған рүкүғ қолдарды тізеге қойып, төмен қарай иілу. Пайғамбарымыз (с.а.у.) жасаған ең жақсы рүкүғ -арқа мен бастан түп-түзу иілуі. Бұл - нағыз рүкүғ. Егер рүкүғ киямға жақын шықса, дұрыс емес. Рүкүғтің парыз болуы: «Ей, иман етушілер* Рүкүғ етіңдер» (Хаж, 22/77). Әбу Хумайд атты бір сахаба: «Аллаһ Елшісінің рүкүғ еткен кезде қолдарын тізелерінің үстіне қойғанын көрдім. Арқасын да түзу ұстаған еді», - деп Пайғамбарымыздың (с.а.у.) рүкүғін сипаттаған (Бухари, Азан, 120, 145). Рүкүғте бір сәт тұру, яғни «СубханАллаһи-а'зим» деп айтатындай уақыт тұру және қайта қиямға барып түзеліп, бір сәт тұрып, сәждеге бару - уәжіп. Бұлай істеу «тағдилул-әркан» делінеді. Имамға рүкуғте үлгерген адам аяқта тұрып тәкбір алып, одан кейін рүкүғке бару керек. Бұл тәкбірді рүкүғке жақын алса, Намазы бұзылады. Имамға тәкбір алып, рүкүғте үлгерген адам, сол рақатты имаммен бірге оқыған саналады. Бірақ имам рүкүғте болған уақытта тәкбір алып, имам рүкүғтен тұрған уақытта рүкүғке барған адам, ол рәкатқа үлғерген болып саналмайды. Артынан сол үлгере алмаған рәкатты имам сәлем бергеннен кейін тұрегеліп жалғыз өзі оқиды. Іімамға ұйыған адам имамнан бұрын рүкүғке барып және имамнан бұрын рүкүғтен басын көтерсе, бұл рүкүғ жеткілікті емес. Осылай имамнан бұрын рүкүғке барған адам, имам рүкүғтен тұрмай тұрып, рүкүғті қайтадан жасамаса Намазы бұзылады. Имамның рүкүтіне үлгерген адам екі тәкбір алуға мұқтаж емес. Қиямда тұрып «Аллаһу әкбар» деп намазға кіріп дереу рүкүғке сол тәкбірмен барады. Бұл - бір тәкбірмен әрі ифтитахты, әрі рүкүғ тәкбірін жасау деген сөз. Рүкүғте оқылатын тасбих: «Субхана раббиял-а'зим» (Аса үлкен Раббым күллі кемістік атаулыдан пәк).
5. Сәжде Сәжде сөздікте - бағыну, мойынсұну, кішіпейілдікпен иілу, жерге жүзін қою деген мағыналарға келеді. Сәжде -Намаздың парызы. Сәждеде маңдай, жүз, екі аяқ пен екі қол, екі тізе жерге немесе жермен жалгасқан бір нәрсеге қойылады. Сәжде әрбір рәкатта - екі рет жасалады. Құранда оның парыз болуы туралы: «Ей, иман еткендері Рүкүғ пен сәжде жасаңдар» (Хаж, 22/77) - делінеді. Нағыз сәжде - жеті мүшемен жасалған сәжде. Жүз, екі қол, екі тізе және екі аяқ. Аллаһ Елшісі (с.а.у.) былай дейді: «Мен жеті сүйекпен сәжде етуге әмір етілдім. Бұлар: маңдай (қолы мен мұртша ишарат жасады), екі қол, екі тізе және екі аяқ» (Бухари, Азан, 133-134; Муслим, Салат, 226-227). Сәждеде маңдай жерге қойылып, мұрын қойылмаса да, дұрыс деп есептеледі. Мұндай сәжде себепсіз болса, мәкрүһ. Имам ағзам бойынша, ешқандай себепсіз маңдай жерге тимей тек қана мұрын тисе де, ол сәжде дұрыс деп саналады. Екі имам бойынша, маңдай себепсіз тимесе, сәжде дұрыс болмайды. Егер маңдай мен мұрында сәждеге кедергі жасайтын себеп шықса, сәжде ишарат, белгімен жасалады. Сәждеде екі қол мен тізені жерге қою - сүннет. Бірақ екі аяқтан немесе бір аяқтың саусақтары жерге қойылмаса, сәжде дұрыс емес. Бұл - парыз. Бір аяқтан бір саусағын ғана жерге қою немесе аяқтың үстін ғана жерге қою жеткіліксіз. Сол секілді сәжде етілетін жер аяқ қойылған жерден он екі елі өлшемнен биік тұрса (шамамен 23 ем), сәжде саналмайды. Бірақ одан төмен дұрыс. Бір мешітте адамның көптігінен немесе бір себептермен адамдар бір-бірінің арқасына сәжде ете алады. Хазіреті Омардың: «Тар жерде Тағдил әркан адамдар бір-бірінің арқасына сәжде етсін» - деген сөзі бар. Сәжде ететін жердің қаттырақ болғаны абзал. Мақта, қар, т.б. қаттылығы сезілмейтін жұмсақ нәрселердің үстіне сәжде етілмейді. Сол сияқты ыстығы мен суығы секілді себептерге байланысты таза жерге қойылған екі қолдың үстіне сәжде жасауға болады. Мұндай жағдайда сәлде немесе киімнің артығына да сәжде жасай алады. Намаздың әрбір рәкәтында екі рет сәжде жасалады. Егер бұлардың біреуін ұмытып, жаңылысып тәрк етіп, бірақ кейіннен есіне түссе де, Намазға теріс әрекет жасалмаса, дереу сәждеге барып, соңғы отырыс қайталаныл, қателік (сәһу) сәждесі жасалады. Аллаһ Елшісі (с.а.у.) былай дейді: «Құлдың Раббысына ең жақын кезі - сәждеге бас қойған сәті. Сәждеде көп дұға етіңдер» (Муслим, Салат, 215.).
6. Ақырғы отырыс Намаздың соңында «тәшәһһүд» шамасындай отыру - Намаздың тіректерінің бірі, яғни парыз. Тәшәһһүд шамасы деген - «әт-тахият» дұғасын оқитындай уақыт. Қанша рәкәт Намаз болсын ең соңындағы рәкәтынан кейінгі отырыс -ақырғы отырыс деп аталады. Отырыста «әт-тәхият» дұғасы оқылады.

Hамаз уәжіптері

1. Намазға бастағанда - «Аллаһ» есімінің жанына ұлылық мағынасын білдіретін бір сөздің қосылуы - уәжіп. Мыс., Аллаһу ак-бар, Аллаһу а'зам, т.б.
2. Намазда «Фатиха» сүресін оқу - уәжіп. Ал Шафиғиларда - парыз. Дәлелдері Пайғамбарымыздың мына хадисі: «Фатиханы оқымаған адамның намазы жоқ» (Тирмизи, Мауақит, 69). Ханафилар бұл хадисті «Намазы толық болмайды», - деп түсінгендіктен, Намазда «Фатиханы» оқуды уәжіп деп қабылдаған.
3. Намаздың алғашқы екі рәкатында «Фатиханы» бір рет оқу және оны қайталамау уәжіп.
4. Парыз намаздардың алғаш екі рәкатында «Фатихадан» кейін басқа бір сүре немесе бір сүре көлеміндей аят қосып оқу - уәжіп. Бір хадисте: «Біз намазда Фатихамен бірге жеңіл келген аяттарды оқуға әмір етілдік» (Ханбал) - делінеді. Бірақ үтір мен нәпіл Намаздардың барлық рәкаттарында «Фатиха» мен кез келген бір сүрені немесе бір сүре көлеміндей аят оқу - уәжіп. Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Фатихасыз және қосымша сүресіз оқылатын ешқандай па-

рыз немесе нәпіл намаз толық емес» (Тирмизи, Мауақит, 69).

1. Қырағаттың Намаздың алғашқы екі рәкатында оқылуы - уәжіп.
2. «Фатиханы» басқа қосымша сүре немесе аяттардан бұрын оқу - уәжіп. Бір адам қателесіп, «Фатихадан» бұрын бір сүре оқыса, бірақ артынша есіне түсірсе, дереу оқып жатқан сүресін немесе аяттарын тоқтатыл «Фатиханы» оқып, соңынан сүре немесе аяттар оқуы тиіс. Намаз ақырында қателік (сәһу) сәждесін жасайды.
3. Жеке Намаз оқыған адам бамдат (таң), ақшам және қүтпан Намаздарын жария немесе құпия оқуға еркі бар. Бірақ бесін, намаздыгер және күндіз оқылатын нәпіл Намаздарды құпия оқу - уәжіп. Түнде оқылатын нәпіл Намаздарды адам қалай оқыса да ерікті. Хазірет Айшадан Пайғамбарымыздың (с.а.у.) түнгі Намаздарын қалай оқитындығын сұрағанда: «Кейде құпия, кейде жария етіп те оқитын», - деп жауап берді (Нәсәи, Қиямул-Ләйл, 23).Сүннет әдебі. Әдеп -Хазіреті Пайғамбарымыздың (с.а.у.) кейде істеп, кейде істемеғен нәрселері. Ханафилар бұны - «мәндүп» немесе «мұстахап» деп атайды. Тәрк етуші айыпталмайды, жасағаны абзал.

Намаздың әдебі

1. Намаз кезінде сыртқы және ішкі көңіл жайланып, кішіпейілділікпен тұру.
2. Киіміне мән беру. Мысалы, түймелері ағытылмай қатардағы сарбаздай сәнді тұру.
3. Қаматта «Хаййа ала фәлах» деген сәтте имам мен жамағайын Намаз үшін тұрулары.
4. «Қад қаматис-салаһ» (Намаз басталды) деген кезде имамның Намазға бастауы. Қамат айтылып жатқан кезде мешітке кірген адам дереу отырып, жамағатпен бірге тұрады.
5. Ерлер ифтитах (бастау) тәкбірін алған кезде, қолдарын жеңдерінің сыртына шығару.
6. Намазда мүмкіндігінше жөтелмеуге, кекірмеуге, есінемеуге тырысу және есіней қалса, аузын сол қолының сыртымен басу, яки еріндерін тістерімен болсын жабу.
7. Жеке Намаз оқыған кезде рүкүғ және сәжде тәсбихтарын үштен артық оқу.