Нарцисс аңғары
| Нарцисс аңғары укр. Долина нарцисів | |
 | |
| Гүлденген нарцис алқабы | |
| ХТҚО санаты — Ia (Қатаң табиғи резерват) | |
| Жалпы мағлұмат | |
|---|---|
| Ауданы | 257 |
| Орташа биіктігі | 180—200 м |
| Құрылған уақыты | 1992 |
| Басқаратын ұйым | Карпат биосфералық қорығы |
| Орналасуы | |
| 48°10′42″ с. е. 23°20′59″ ш. б. / 48.17833° с. е. 23.34972° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°10′42″ с. е. 23°20′59″ ш. б. / 48.17833° с. е. 23.34972° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Украина |
| Аймақ | Закарпат облысы |
| Ең жақын қала | Хуст |
 Нарцисс аңғары Ортаққорда | |
Нарцисс аңғары (укр. Долина нарцисів) — Закарпатия облысы аумағындағы Киреши шатқалында (Украина) орналасқан Карпат биосфералық резерватының қорық массиві. 1992 жылдан бастап Карпат биосфералық резерватының құрамында ЮНЕСКО-ның биосфералық қорықтарының халықаралық желісіне кіреді.
Сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нарцисс аңғары Закарпатиядағы (Украина) Хуст қаласынан 4 шақырым жерде Киреши аңғарында орналасқан. Мұнда қызыл кітапқа енген сирек кездесетін өсімдік - ангустифолия нарциссінің табиғи қопасының әлемдегі ең үлкен алабы бар. Онда жылына бір рет қана мамыр айының ортасынан аяғына дейін ерекше табиғат құбылысын – Нарцисс аңғарының гүлденуін көруге болады.
Қорықтың ауданы 257 гектарды құрайды, мұнда өсімдіктердің 500-ден астам түрі өседі, оның 15-і Қызыл кітапқа енгізілген. Бірақ қорықтың басты көрікті жері - нарцис алқаптары, олардың жалпы ауданы шамамен 170 га.
Егер көктем ерте келсе, онда нарцисс мамырдың басынан ортасына дейін гүлдейді, кеш болса, мамырдың ортасынан аяғына дейін гүлдейді. «Нарцисс аңғарындағы» тар жапырақты Нарцисс популяциясы үлкен ғылыми құндылыққа ие, Украинаның Қызыл кітабына енгізілген. Бұл гүлдердің шамамен 60 түрі бар, мыңдаған сәндік сорттары бар. Нарцистерді тыныштандыратын дәрі жасау үшін қолданады. Гүлдері Альцгеймер ауруына қарсы препараттар жасауда да қолданылады.[1][2][3][4][5][6]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Нарцисс аңғарының пайда болуы Жердегі мұз дәуірімен байланысты. Ол кезде таулардан жердің үлкен қабаты өсімдіктермен бірге сырғанап, мұз ерігеннен кейін таулардан көп су ағып, бұл нарцисс ангустифолиясының климатқа бейімделуіне, гүлденуіне және таралуына ықпал етті. Уақыт өте келе қазіргі Мукачеводан Хустқа дейінгі жазық жерлерде емен ормандары пайда болып, онда нарцисс өсе бастады. Бұл жерлерде шаруашылық жұмыстары жүргізіле бастағаннан кейін нарцисс алқабының ауданы қысқарды.
Аустрия-Венгрия тұсында Киреши аңғары орман шаруашылығына қараған және қорғалған. Мұнда науқастарды емдейтін көптеген дәрілік өсімдіктер болған. Аумағы Чехословакияның құрамына кіргенде, бұл жердің бір бөлігі Хуст тұрғындарына сатылды. Оларға қорық жерлеріне мал жаюға рұқсат етілді, тек 14 қазаннан бастап олар қайтадан егіншілікпен айналыса алды. Кеңес заманында алқапты егін егу үшін жырту керек еді, 50 га нарцисс жойылғаннан кейін жер жырту тоқтатылып нарцис өсетін аумақ Карпат биосфералық резерватының қорғалатын аймағына ауыстырылды.[7]
Гүл алқабына байланысты аңыздар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Биосфералық қорықтарда өсетін нәзік гүлмен байланысты аңыздарды жергілікті тұрғындар еске алып, былай дейді:
- Бірінші аңызда жергілікті Хустец өзенінде өзен құдайы Кефисс әйелі нимфа Лириоппен бірге өмір сүргені айтылады. Олардың Нарцисс атты ұлы болды. Нарцисс Хустец өзенінің суларында өзіне қарап, ғашық болғаны айтылады. Жүрегі мұңға шыдамай, алқапта мәңгілікке қалып, нарцистердің үлкен өрісіне айналды.
- Тағы бір аңызда нарцистердің құмыраға салынған сәндік гүлдер екенін айтады, оны Хуст сарайының ханзадасының қызына кәмелеттік жасқа толғанда ауылдағы қарапайым құмырашы сыйға тартқан. Ғашықтар Киреши аңғарында жасырын кездескен. Бұл туралы ханзада біліп және ол ашуланып, құмыраны қамал тауынан аңғарға лақтырды - оның қирандыларынан таңғажайып гүлдер өскен.[8][9]
Нарцисс аңғары туралы ТОП 10 қызықты фактілер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Закарпатиядағы Нарцисс аңғары мұз дәуірінде пайда болды;
- Бастапқыда Нарцисс алқабының ауданы үлкенірек болды. Алқапта шаруашылық белсенділік басталғаннан кейін нарцистердің гүлдену аймағы айтарлықтай қысқарды;
- Гүлденетін нарцистердің аумағының азаюына байланысты бұл гүл Украинаның Қызыл кітабына енгізілді, ал Нарцисс алқабы Карпат биосфералық резерватының басқаруына берілді;
- Нарцисс аңғары бірегей табиғи нысан болып табылады, оның аумағында өсімдіктердің 498 түрі, орхидеялардың 16 түрі, көбелектің 24 түрі және құстардың 104 түрі қорғалады;
- Алқаптың жанында Нарцисс алқабының флорасы мен фаунасы туралы Нарцисс мұражайы бар;
- Нарцисс аңғары - Шығыс Еуропадағы Нарцисс ангустифолиасының гүлдену аймағының ең үлкен аймағы;
- Нарцисс аңғарының ауданы 256 га, ол теңіз деңгейінен 200 метр биіктікте орналасқан;
- Нарцисс алқабына барудың ең қолайлы уақыты мамыр айының басында, нарцистердің жаппай гүлденуі байқалады;
- Нарцистердің алқабын Хустец өзені ағып өтеді, көптеген шалғындар мен батпақтарды көруге болады. Мұнда ерекше микроклимат орнаған, ол қатты аяздың немесе қатты ыстықтың алқапқа енуіне жол бермейді.[10]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Украинаның көрікті жерлері: Нарцисс аңғары. Тексерілді, 10 сәуір 2024.
- ↑ Закарпатиядағы Нарцисс аңғары табиғаттың нағыз кереметі. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Закарпатиядағы нарцис алқабы. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Нарцисс аңғары. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Нарцисс аңғары. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Украина,Закарпатье,Хуст. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Нарцисс аңғары. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Хустдағы наргис алқабының гүлденуі табиғаттың нағыз кереметі. Тексерілді, 10 сәуір 2024.
- ↑ Закарпатиядағы «Нарцисс аңғары» биосфералық қорығы. Тексерілді, 11 сәуір 2024.
- ↑ Закарпатиядағы Нарцисс аңғары: табиғи тартымдылық туралы 10 қызықты факт. Тексерілді, 11 сәуір 2024.