Натрий қосылыстары

Натрийдың молекуласы

Натрий қосылыстары – натрий элементі түзетін химиялық қосылыстар. Натрий қосылыстары бір валентті. Натрий оттекпен қосылып натрий оксидін (Na2O) оттек мөлшері артық болса натрий асқын тотығын (Na2O2) түзеді. Na2O – түссіз кристалл, булану t 1275С. Сумен өте жақсы әрекеттеседі. Na2O2 – түссіз кристалл, тығыздығы 2,6 г/см3, ыдырау t 460С. Суда ериді, ауадан ылғал және СО2 газын сіңіреді. Күшті тотықтырғыш. Органикалық заттармен жанасқанда тұтанады. Сулы ерітіндісі мата, қағаз ағартуда, сүңгуір қайықтарында оттекті регенерациялауда, тыныс алу аппаратында қолданылады. Натрий галогендермен NaF, NaCl, NaBr, NaІ қосылыстарын түзеді. Натрий хлориді (ас тұзы, тас тұзы) NaCl – түссіз кристалл, тығыздығы 2,161 г/см3, балқу t 801С, қайнау t 1465С, суда, аммиакта, этиленгликолда, құмырсқа қышқылында, метанолда ериді. Табиғатта – галит минералы теңіз және мұхит суларында, тұзды көлдердің рапаларында, грунт тұздықтарында кездеседі. Cl2, Na2CO3, NaOH, т.б. алуда, тамақ өнеркәсібінде консервілеуші зат ретінде қолданылады. Натрий гидроксиді (күйдіргіш натр, каус-тик. сода) NaOH – түссіз кристалл, тығыздығы 2,13 г/см3, балқу t 322С, қайнау t 1385С, суда, этанолда, метанолда ериді. Күшті негіз; ауадан СО2 газы мен суды сіңіреді. Сулы ерітіндісі шыныны, балқымасы фарфор мен платинаны коррозияға ұшыратады. Тері және шырыш қабықтарын күйдіреді. Мұнайды, майды тазалауда, қағаз, сабын, жасанды талшық, т.б. өндірісінде, газ және көптеген органикалық сұйықтықтарды құрғатқыш агент ретінде қолданылады. Натрий гидрокарбонаты (натрий бикарбонаты, ас содасы) NaHCO3 – кристалл, ыдырау t 100 – 150С, суда ериді. Нан пісіруде және кондитерлік өнімдер дайындауда, дәрілік зат ретінде қолданылады. Натрий карбонаты (кальцинирленген сода) Na2CO3 – балқу t 853С, суда ериді. Шыны өнеркәсібінде шихта құраушы, сабын, жуғыш заттар, т.б. натрий қосылыстарын алуда қолданылады. Натрий сульфаты Na2SO4 – түссіз кристалл, тығыздығы 2,698 г/см3, балқу t 884С, суда ериді. Табиғатта тенардит, мирабилит минералы түрінде кездеседі. Na, Na2S, H2SO4, (NH4)2SO4, сода, т.б. алуда шикізат ретінде қолданылады. Натрий нитраты (натрий селитрасы) NaNO3 – балқу t 308С, бұдан жоғары температурада ыдырайды. Суда, глицеринде, сұйық аммиакта ериді. Табиғатта чили селитрасы түрінде кездеседі. Тыңайтқыш, натрий тұздары және нитраттар өндірісінде, металл өңдеу өнеркәсібінде, т.б. қолданылады. Натрий алюминаты NaAlO2 – балқу t 1800С, суда Al(OН)3 түзе гидролизденеді. Спиртте ерімейді. Суды жұмсартуда, тазалауда, матаны бояуда қолданылады. Натрий ацетаты СН3 СООNa – балқу t 324С, су, спирт, эфирде ериді. Бояу, сабын, сірке ангидриді, ацетилхлорид, т.б. өндірісінде, медицинада қолданылады. Натрий-органикалық қосылыстар – натрий атомы көміртек атомымен тікелей байланысқан органикалық қосылыстар. Олар қатты, химиялық активті заттар, қыздырғанда балқымай айырылады, ауада өздігінен тұтанады. Су, спирт, қышқылдармен оңай реакцияласады. Қанықпаған көмірсутектермен және ароматты, гетероциклді қосылыстармен реакцияласады. Алкилдейтін зат ретінде, т.б. қолданылады.