Панама каналы
Басқа мағыналар үшін Панама (айрық) деген бетті қараңыз.Панама каналы — Солтүстік және Оңтүстік Американы бөліп тұратын, халықаралық маңызы зор жасанды су жолы. Құрылысы Орталық Америкадағы Панама мойнағының ойпаңдау жерінде 1904 ж. басталып, 1914 ж. аяқталды, 1920 ж. пайдалануға берілді.
- Жалпы ұзындығы 81,6 км,
- ені 150 – 300 м
- тереңдігі 12,8 – 25,9 м.
Панама каналы арқылы жылына 100 млн. т жүк тасымалданып, 14 мың жүк кемесі өтеді. Канал Кариб теңізінің (Кристобаль, Колон) мен Тынық мұхитының (Панама, Бальбоа) порттарын жалғастырады.[1]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дүние жүзіндегі ең ірі инженерлік құрылыстардың бірі Панама каналы 1914 жылы ашылды. Панама каналы мойнақтың неғұрлым төменгі әрі жіңішке бөлігіне салынды. Каналдың ұзындығы — 81 км, ал ең таяз жері — 12 км. Ол Панама арқылы салынып, Атлант мұхитын Тынық мұхитымен жалғастырады. Канал ашылғанға дейін бір мұхиттан екіншісіне баратын жол, Оңтүстік Американың оңтүстігін айнала 12 мың км-ге созылды. Жыл сайын канал арқылы 14 мыңнан астам кеме өтеді, каналды пайдаланғаны үшін төленетін ақы Панама табыстарының негізгі көзін құрайды. Кемелер екі бағытпен де жүзе алады. Бағыт суды 26 м-ге көтеріп, түсіре алатын алып шлюздердің үш жүйесі арқылы өтеді. Каналды 1903 жылы Панамаға Колумбиядан тәуелсіздігін жеңіп алуға көмектескен АҚШ салды. Жаңа мыңжылдықтың қарсаңында, 1999 жылдың 31 желтоқсанда, Панамада каналды біріккен "Америка — Панама" компаниясынан Панаманың толық құзырына берудің ресми салтанаты болды. Ол кезде бұл күнді бүкіл дүние жүзі күткен еді, оның үстіне Панама каналының ХХІ ғасырда жұмыс істеуіне кауіптену, оны "каралы күштердің" басқаруы, каналдың теңіздің аржағынан келген жаңа қожайындардың бақылауына түсуі жөнінде пікірлер айтылды. Алайда америкалықтар ол жерден кеткеннен кейін Панама каналын күшпен жаулап алуды ешкім де ойластырған жоқ. Ол табысты жұмыс істеп тұр, ол үшін бүгінгі қауіп нөмірі екінші Панама каналының пайда болуы" болып отыр. Каналға толық бақылау жүргізу Панамаға халықаралық кемемен жүзудің, сауда мен қаржының орталығына айналуына мүмкіндік берді.
Панама экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Панама экономикасы елдің бүкіл жұмысшы күшінің жартысы тартылған халықаралық жүк тасымалдау кемелеріне қызмет көрсетуге негізделген. Каналдың айналасында еркін сауда аймағы құрылған, салықтардың болмауы Панама банкілеріне бүкіл дүние жүзінен банкирлерді тартуда.
1980 жылдардың бас кезінде банк қызметі жөнінде қабылданған бір топ заңдардың арқасында, Панама көлемі жағынан дүниежүзілік алтыншы қаржы орталығына айналды Шетелдік компанияларға тиісті сауда кемелерінің флоты Панама туы астында тіркелген. Жылы климат пен құнарлы жердің арқасында Панама шаруалары елдің негізгі мұқтаждықтарын қамтамасыз ететін жеткілікті азық-түлік дақылдарын өсіреді. Басты дақылдар күріш, бидай мен бұршақ тұқымдастары болып табылады, экспорт үшін банан, кофе мен қант өсіріледі.
Алайда көптеген негізігі азық-түлік өнімдерін сырттан тасуға тура келеді.
Панама экономикасында балық аулау маңызды рөл атқарады. Су шаяндары кіріс түсіру жағынан Панама экспортының екінші өнімін құрайды. Тынық мұхиттағы Бальбаодан Мексика шығанағындағы Колон еркін сауда аймағына дейінгі аралықты, мұхит кемесі орташа жеті-сегіз сағат ішінде жүзіп өтеді. Рейдте тұру мен жол құжаттарын рәсімдеу үшін мұхит кемелеріне бір сөткедей уақыт қажет (бұл жолды машинамен бір сағаттан шамалы көп уақыт ішінде жүріп өтуге болады).[2]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- ↑ Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5