Саяси-құқықтық статус

Саяси-құқықтық статус — жалпы адам құқығы жеке тұлғаға нақты бостандықтар мен әлеуметтік игіліктерге кепілдік беретін саяси қатынастар жүйесінде бекітілген ережелер мен қағидаттар жиынтығы.

Адам құқығын қорғау — ұлттық құқықтық тәртіптің маңызды міндеттерінің бірі. Бірақ адам құқығын қамтамасыз етуде әртүрлі қоғамдар мүмкіндігі әрқалай. Бұл үрдіске нақты мемлекеттің тарихи, ұлттық, мәдени, саяси және әлеуметтік дамуының тағы басқа да ерекшеліктері ықпал етеді.

Тарихы

Ең алғаш адам құқығы АҚШ конституциясы мен "Адам мен азамат құқығы туралы" Француз Декларациясында заңдастырылды. Бүгінгі күні адам құқықтары Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі бес құқықтық құжаттарында анықталып, оларға кепілдік берілген. Олар: "Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы" (1948), "Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы Пакт" (1966), "Азаматтық және саяси құқықтар туралы Пакт" (1966) және соңғысына қарасты екі Факультативті хаттама.

Жоғарыда көрсетілген халықаралық құжаттар адамның құқықтары мен бостандықтарының нақты бір мемлекет еркіне байланысты емес екендігін көрсетеді. Сонымен, бұл құжаттарда адам мемлекетпен тең билік субъектісі ретінде мойындалады. 1948 ж. Бас ассамблеяда қабылданған "Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы" адам құқы саласындағы міндеттерді дамыту жөніндегі үлкен жетістік болып табылады. Егер осы "Декларацияға" сүйенер болсақ, онда "әр адам осы декларацияда баянды етілген құқықтар мен бостандықтарды толық жүзеге асыра алатын әлеуметтік және халықаралық тәртіпке құқылы".

Түрлері

Адам құқығын кең мағынада екі жақты қарастыруымызға болады: теріс (негативті) және оң (позитивті). Бірінші топтағы құқық пен бостандықтар мемлекет пен басқа адамдардың тұлғаның жеке ісіне араласуына мүмкіндік бермеуге бағытталған, яғни жеке тұлғаның индивидтік бостандығының негізін құрайды. Бірінші топтағы құқықтар мен бостандықтар мемлекеттен қандай да бір ресурстарды, күштерді жүмсауды қажет етпейді. Бұл жердегі ең басты талап - жеке тұлғаның ісі мен мүддесіне кедергі жасамау, оған араласпау. Мұндай құқықтар қатарына адамның либералдық құқықтарының барлығын жатқызуымызға болады.

Позитивті құқықтарға келер болсақ, олар мемлекеттің жеке тұлғаға қандай да бір нақты әлеуметтік игіліктерді беру жауапкершілігіне негізделеді. Бұл жағдайда құқықтар кепілдігі мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне тәуелді болады.

ҚР заңдары

Қазақстан егеменді мемлекет ретінде өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп жариялауы, халықаралық қауымдастыққа (1992 жылдан БҰҰ мүшесі әрі ОБСЕ қатынасушысы) қатысушы мемлекет ретінде еліміздегі адам құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруда Қазақстан Республикасы Конституциясында, "Сайлау туралы", "Республикалық референдум туралы", "Бейбіт жиналыстар, митингілер мен шерулер ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы", "Саяси партиялар туралы", "Қоғамдық бірлестіктер туралы", "Жергілікті өкілетті және атқарушы билік туралы", "Мемлекеттік қызмет туралы", "Парламент және оның депутаттары мәртебесі туралы" зандарда көрсетілген негізгі қағидаттар мен ережелерді сақтайды.