Темекіні қыздыру жүйесі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту


Темекіні қыздыру жүйесі (ТҚЖ) — құрамында никотин бар өнімді тұтынуға арналған құрылғы, ол темекіні әдеттегі сигареттің (темекінің) жану температурасынан барынша төмен температураға дейін қыздырады. ТҚЖ-да темекіні қыздыру арнайы қыздыру технологияларын, әдетте аккумуляторлық батареямен жұмыс істейтін технологияны қолдану арқылы жүзеге асырылады. ТҚЖ-да темекіні қыздыру процесі кезінде аэрозоль түзіледі, оның құрамында никотин және басқа да химиялық заттар бар[1][2]. ТҚЖ көмегімен тұтынылатын, құрамында никтоин бар өнімнің құрамында (әдетте арнайы темекі стиктері түрінде) темекі, сондай-ақ темекі емес қоспалар, көбінесе хош иістендірілген қоспалар бар[1]. ТҚЖ-дағы темекі шамамен 250—350°C (500°F) температураға дейін қыздырылады, бұл әдеттегі сигареттердің жану температурасына қарағанда недәуір төмен[3][4]. ТҚЖ конструкциясына әдетте кіріктірілген немесе сыртқы жылу көздері және жылытылатын герметикалық камералар кіреді, ал кейбір жағдайларда бүкіл ТҚЖ арнайы темекі түрінде жасалуы мүмкін. Электрондық темекі құрамында никотин болуы мүмкін арнайы сұйықтық пайдаланылса, ТҚЖ-да әдетте арнайы дайындалған нағыз темекі пайдаланылады. Сондай-ақ нағыз темекіні де, құрамында никотин бар сұйықтықты да біріктіретін гибрид- құрылғылар бар. Темекіні жылыту жүйелерінің әртүрлі түрлері бар[5].

Денсаулыққа әсері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Cochrane халықаралық коммерциялық емес ұйымының 2016 жылғы жүйелі шолуына сәйкес, ТҚЖ-ны қолдану, әдеттегі темекіге қарағанда денсаулыққа зиянын тигізетіні туралы дәлел жоқ[6]. 2017 жылдың желтоқсан айындағы мәліметтерге сәйкес, ТҚЖ қолданудың денсаулыққа қауіп-қатерін дәл бағалау мүмкін болмады, өйткені олардың ағзаға әсері туралы қол жетімді ақпарат мөлшері сол кезде өте шектеулі болды[7][8]. 2019 жылғы мәліметтер бойынша, ТҚЖ-ге қатысты аздаған тәуелсіз зерттеулер жүргізілді. Әрі қарайғы ғылыми жұмыс осы төнімдердің денсаулыққа қалай әсер ететінін жақсы түсінуге көмектесуге арналған[9].

Темекіні қыздыру жүйелерінің әртүрлі түрлері әрқилы әсер етеді, бұл зерттеушілер үшін қосымша қиындықтар тудырады[10]. Сонымен қатар, өнімнің қауіпсіздігін тұтынушылардың өздері қалай бағалайтыны да нақты анықталған жоқ. Даниэль Коц пен Сабина Кастаунның 2018 жылғы зерттеуі көрсеткендей, ТҚЖ қолданушылардың 50%-ы ТҚЖ дәстүрлі темекіге қарағанда қауіпсіз деп санайды, ал қалған 50%-ы ТҚЖ өнімдері кәдімгі темекі сияқты зиянды деп санайды[11].

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының 2016 жылғы есебіне сәйкес, ТҚЖ дәстүрлі темекіге қарағанда денсаулыққа зиянының төмендігімен байланысты екендігі туралы нақты дәлелдер жоқ. Британдық Қоғамдық денсаулық сақтау ұйымының 2018 жылғы есебіне сәйкес, ТҚЖ дәстүрлі темекіге қарағанда қауіпсіз болуы мүмкін, бірақ электронды темекіге қарағанда қауіпсіз емес[10]. Қазақстанның Профилактикалық медицина Академиясының зерттеуіне сәйкес, ТҚЖ дәстүрлі темекі мен басқа да дәстүрлі темекі өнімдеріне онша қауіпті емес балама бола алады[12][13]. ТҚЖ әдеттегі темекіге қарағанда қауіпсіз болуы мүмкін болса да, Ұлыбританияның химиялық заттар мен тағамдардың уыттылығы жөніндегі Комитеті темекі шегушілерге темекі шегуден толығымен бас тартуды ұсынады[7]. Қазіргі уақытта темекі шегуден бас тарту кезінде, ТҚЖ тиімділігін бағалау үшін деректер жеткіліксіз[14].

Технологиясы және конструкциясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

ТҚЖ-ға арналған темекі стиктері; А-әрпімен белгіленген суретте ылғалдандырғышқа (су мен глицерин) малынған қалпына келтірілген темекі толтырғышы белгіленген; B - әрпімен белгіленген суретте — қуыс ацетат түтігі; C- әрпімен белгіленген суретте — полимерлі пленкадан жасалған сүзгі; D- әрпімен белгіленген суретте — жұмсақ ацетатты талшықтан тұратын мүштік, 2018 жыл
Темекіні қыздыру жүйесі: A) зарядтау құрылғысы (сол жақта) және мүштік (оң жақта), B) темекі шегетін түтік (сол жақта) және стик орнатылған мүштік (оң жақта), С) Ұстағыш бөлшектелген түрде, көрінетін қыздыру элементі (сол жақта) және ұстағыш қақпағы (оң жақта) бар, 2018 жыл

Дәстүрлі темекіні шегу кезінде тұтанған бөліктің температурасы ішке тарту кезінде 900°C-қа, ал әлсіз жану кезінде 400°C-қа жетеді. Темекі түтініндегі химиялық заттардың құрамы мен концентрациясы оған байланысты болады. Сонымен, никотин дистилляция кезеңінде шығарылады, ол 300°C-тан төмен температурада ағып кетеді. Пиролиз шамамен 300-700°C температурада жүреді және биополимерлердің, ақуыздардың және басқа органикалық материалдардың ыдырауына әкеледі. Құрғақ дистилляциялау кезінде жоғары қайнаған заттар ең кішкентай аэрозольбөлшектері ретінде конденсацияланады және ауа ағынымен араласып, темекі түтінінің көптеген компоненттерін құрайды. Жану фазасы 750°C-тан жоғары температурада жүреді, бірақ келіп түсетін оттегінің мөлшері темекінің толық жануы үшін жеткіліксіз. Бұл фазада CO2 және Н2О типті шағын молекулалы өнімдер түзіледі[1][15].

Темекіні қыздыру жүйесінің жұмыс істеу принципі, темекіні ол жанбай қыздыруға негізделген. Бұл тәсіл: «жану орнына қыздыру» ({{lang-en|heat-not-burnдеген тиісті атауға ие болды. Мұндай құрылғылардағы температура, әдетте, максимум 350°C-қа жетеді, ал бұл пиролитикалық ыдырау үшін жеткілікт[15][16].

Әдетте темекіні қыздыру жүйелерінің конструкциясына шағын аккумулятор және шағын аккумуляторы бар ұстағыш кіреді. Тікелей темекі шегуге арналған бөлік (темекі шегу түтігі): қыздыру элементінен және оны басқару жүйесінен; бу генераторы және аэрозоль түзілу камерасынан; ток көзі және қайта зарядтау қосқышынан; мүштіктен тұрады.

Темекіні қыздыру жүйелері темекіні немесе толтырғыш сұйықтықты кәдімгі темекінің жану температурасынан аспайтын температураға дейін қыздыратын батареяда жұмыс істейтін термоэлементпен жабдықталған. Нәтижесінде пайдаланушы ішке сору кезінде құрылғы никотинге бай аэрозоль шығарады. Нарықтағы құрылғылар термоэлементтердің түрлерімен ерекшеленеді. IQOS және Glo-да сыртқы қыздыру көзі арнайы өңделген темекі жапырақтарын тікелей қыздырады. Мысалы, пропиленгликольге малынған стиктер IQOS (HeatSticks) қыздырғыш керамикалық жүзі бар арнайы ұстағышқа орнатылады[17]. Көмірмен қыздыру элементі бар өнімдер, сұйықтық салынған картриджге қыздыру әсер ету үшін арнайы металл тормен жабдықталған құрылғылары, сондай-ақ әртүрлі түрленімдері де кездеседі. Мысалы, Japan Tobacco International-дан Ploom және осы аттас өндірушіден Pax модельдерінде толтырғышы бар жабық камера қызады[1]. Девайстар (құрылғы) электр қуатын беруді іске қосу үшін түймелермен, қосымша желдеткіш саңылаулармен жабдықталуы мүмкін[18]. Жекелеген ТҚЖ ТҚЖ конструкциясы автоматты түрде өшіруді қарастырады, мысалы IQOS-та керамикалық жылытқышқа-пышаққа берілетін энергия 14 ішке тартудан немесе 6 минут қолданғаннан кейін өшіп қалады[18].

Темекі шегу үшін темекі жүйелерінде гомогенизацияланған қалпына келтірілген темекі шикізатымен толтырылған арнайы капсулалар немесе стиктер қолданылады. Стиктер сырттай қарағанда кесілген темекіге ұқсайды, бірақ ол тек ТҚЖ-ға ғана арналған. Олардың құрамында дәстүрлі темекідегі 700 мг-ға қарағанда шамамен 260-320 мг темекі материалы бар. Стик ол сүзгілі мүштіктен, арнайы пленка сүзгіден, қуыс салқындату бөлімінен және темекі өзгеінен тұрады[18]. Олардың біріншісінің ұзындығы 12-42 мм құрайды, құрамында арнайы дайындалған темекі жапырақтары бар. Оған 8-25 мм ұзындықтағы екінші фрагмент іргелес, ол Сығылған ацетат талшығынан немесе қалың қағаздан жасалған қуыс түтік болып табылады. Стиктер темекіге немесе сүзгі орау қағазына оралған[18].

Жіктелуі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) барлық ТҚЖ-ны темекі өнімдері ретінде жіктейді, сәйкесінше темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік Конвенцияның ережелері қолданылады. Мұндай құрылғыларда никотиннің бөлінуі темекіні қыздыру арқылы жүреді және оларды темекі жапырақтары жоқ арнайы толтырғыш сұйықтықтың булануы арқылы никотин түзілетін электронды темекімен шатастыруға болмайды[1].

Аэрозольдің пайда болу принципі бойынша темекіні қыздыру жүйелерінің үш негізгі түрі бар: аэрозольді қалыптастыру үшін өңделген темекіні қыздыратын модельдер; ол жерде өңделген темекі қыздырылатын, бірақ аэрозоль тудырмайтын девайстар (құрылғылар); үшінші типтегі гибридті құрылғылар, соңғысы арнайы камера арқылы қозғалған кезде, онда өңделген темекі аэрозольге хош иіс береді. Нәтижесінде құрылғылардағы темекінің максималды қыздыру температурасы әр түрлі болады: егер бірінші типте ол әдетте 350°C-қа жетсе, үшіншісінде ол 50°C-тан аспады. Мысалы, IQOS стиктерді 340°C-қа дейін қыздырады, Glo стиктері максималды қыздыру температурасы 240°C болғанда никотинді екі есе аз жеткізеді[19][1].

ТҚЖ-дегі қыздыру элементінің конструкциясы мен дизайны да әртүрлі. Барынша алғашқы модельдер дәстүрлі темекіге ұқсайтын болды және тиісті атау алған (ағылш. ciga-like). Platform 2, Premier және Eclipse конструкцияларында кіріктірілген қыздыру элементі қарастырылған. Accord, Heatbar, IQOS және Glo-да арнайы темекі стиктерінен никотин аэрозолін алу үшін сыртқы жылу көзін қамтамасыз ететін басқа тәсіл қолданылады. Көптеген «құрғақ шөптерге арналған буландырғыштарда» темекі толтырғышы бар ауа өткізбейтін камераны жылыту әдісі қолданылады. Бірақ мұндай девайстардың (құрылғылардың) тек темекіні тұтынуға арналған танымалдығы белгісіз. Сондай-ақ электрондық темекі мен ТҚЖ біріктіретін гибридті құрылғылар да бар. Мысалы, British American Tobacco компаниясының iFuse-де сұйықтықты қыздыру нәтижесінде пайда болатын аэрозоль 35°C-тан 32°C-қа дейінгі температурада жоғалта отырып, темекі толтырғышы бар камера арқылы өтеді. Тиісінше, темекінің кейбір мөлшері қызады, бірақ темекі жапырақтарынан келетін никотиннің көлемін анықтау қиын, өйткені iFuse-ке арналған сұйықтықта 1,86 мг/мл мөлшерінде никотин бар. Japan Tobacco International ұсынған Ploom TECH девайсы (құрылғысы) сұйық толтырғышта никотин жоқ екенін қоспағанда, дәл осылай жұмыс істейді[18][20].

Темекіні қыздыру жүйесінің аэрозолын дәстүрлі темекінің түтінімен салыстыру[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кәдімгі темекінің түтінімен салыстырғанда ТҚЖ аэрозолындағы таңдалған талданатын заттардың құрамы. Екі түрлі темекі буындары мен дәстүрлі темекінің ең жоғары және ең төменгі мәндері Mallock et al. және Counts et al. түрінде сәйкесінше ұсынылған. 5-бағанда дәстүрлі темекіге қарағанда темекіні қыздыру жүйесінің аэрозолында талданатын заттардың азаюы көрсетілген (пайызбен)[3].

Темекі стиктері (Mallock et al. 2018) Әдеттегі темекілер (Counts et al. 2005) Төмендеу деңгейі
Параметрі Бірліктер Min.-Max. Min.-Max. %
Иіскеу саны иіскеулер/стик 12 5.5-13.6 -
TPM мг/стик 51.2-52.6 27.5-60.9 -
Никотин мг/стик 1.1 1.07-2.70 -
Су мг/стик 28.0-31.7 9.8-21.4 -
NFDPM мг/стик 19.8-21.6 16.3-37.6 -
Ацетальдегид мкг/стик 179.4-183.5 930-1540 80.5-88.2
Акролеин мкг/стик 8.9-9.9 89.2-154.1 89.5-93.9
Формальдегид мкг/стик 4.7-5.3 29.3-130.3 82.9-96.2
Кротоновый альдегид мкг/стик <3.0 32.7-70.8 -
1,3-бутадиен мкг/стик 0.20-0.2 77.0-116.7 99.7-99.8
Петролей эфирі мкг/стик 0.5-0.6 49.7-98.3 98.8-99.4
Изопрен мкг/стик 1.8-2.1 509-1160 99.6-99.8
Стирол мкг/стик 0.5 15.4-33.3 96.9-98.6
Толуол мкг/стик 2.0-2.2 86.2-176.2 97.6-98.8

ТҚЖ-ға арналған темекі стиктері — темекі стиктері; кәдімгі темекі үшін-темекі. Барлық мәндер Health Canada intense (HCI) шарттары негізінде алынды. TPM = қатты бөлшектердің жалпы саны, ал NFDPM = құрамында никотин жоқ құрғақ қатты заттар [3].

Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2017 жылғы жағдай бойынша ТҚЖ әлемнің көптеген нарықтарында ұсынылды және 2019 жылдың қазан айынан бастап кем дегенде 49 елде сатылады[21][22]. Олар әлемде электронды темекі сияқты танымал емес, олардың қолданушылары 20 миллиондай ғана адамды құрайды[14][23].

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ a b c d e f Heated tobacco products: information sheet - 2nd edition
  2. ↑ Systematic analysis of the scientific literature on heated tobacco
  3. ↑ a b c «Heat not burn» tobacco devices as new tobacco industry products: health risks
  4. ↑ Industry watch: heat-not-burn tobacco products are about to reach their boiling point
  5. ↑ Regulatory Impact Statement:Regulation of smokeless tobacco and nicotine-delivery products
  6. ↑ Interventions to reduce harm from continued tobacco use
  7. ↑ a b Toxicological evaluation of novel heat-not-burn tobacco products — non-technical summary
  8. ↑ Alternatieve tabaksproducten: harm reduction?
  9. ↑ E-cigarettes or heat-not-burn tobacco products — advantages or disadvantages for the lungs of smokers
  10. ↑ a b Evidence review of e-cigarettes and heated tobacco products 2018
  11. ↑ E-cigarettes and heat-not-burn products: representative data on consumer behaviour and associated factors in the German population (the DEBRA study)
  12. ↑ Lung Function in Users of a Smoke-Free Electronic Device With HeatSticks (iQOS) Versus Smokers of Conventional Cigarettes: Protocol for a Longitudinal Cohort Observational Study
  13. ↑ Сohort Study to Evaluate Exacerbations, Respiratory Symptoms, Physical Exercise Intolerance and Lung Functions Among Participants Who Use IQOS With Heatsticks Compared to Smokers of Conventional Cigarettes
  14. ↑ a b Heat or Burn? Impacts of Intrauterine Tobacco Smoke and E-Cigarette Vapor Exposure on the Offspring’s Health Outcome
  15. ↑ a b IQOS: examination of Philip Morris International’s claim of reduced exposure
  16. ↑ Heat or Burn? Impacts of Intrauterine Tobacco Smoke and E-Cigarette Vapor Exposure on the Offspring’s Health Outcome
  17. ↑ Heat-Not-Burn Tobacco Cigarettes
  18. ↑ a b c d e WHO study group, 2019
  19. ↑ Systematic analysis of the scientific literature on heated tobacco
  20. ↑ Toxicological evaluation of novel heat-not-burn tobacco
  21. ↑ They’re heating up: Internet search query trends reveal significant public interest in heat-not-burn tobacco products
  22. ↑ Altria launches Iqos tobacco device in US, and the timing couldn’t be better
  23. ↑ Global State of Tobacco Harm Reduction
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Темекіні_қыздыру_жүйесі&oldid=3317072» бетінен алынған