Тотытәрізділер
| Parrots Қазбалық ауқымы: 54–0 Ma Early Эоцен[1] – Recent | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| Тұқымдастары | ||||||||||
|
Тотытәрізділер (лат. Psittaciformes) – құстардың бір отряды.
Қазба қалдықтары миоценнен белгілі. Дүние жүзіндегі барлық тропиктік және субтропиктік аймақтарда таралған. Тотытәрізділерге кіретін кейбір құстардың мысалдары: несторлар, жапалақтәрізді тотылар, лорилер, тоқылдақтәрізді тотылар, какадулар, нағыз тотылар және басқалар. Көпшілік түрлері жазықтарды мекендейді, кейбіреулері биік тауларға (теңіз деңгейінен 3600 м биіктікке) дейін көтеріледі. Дене тұрқы 9,5 см – 1 м. Қауырсындары ашық қанық (жасыл, оның қызыл және көк түстермен үйлесімі, кейде қара немесе сұр) түсті болады. Мойны қысқа, басы үлкен, тұмсығы мықты, қатты жемісті жара алады. Үстіңгі имек тұмсығының түбінде балсірісі мен танауы орналасқан. Жіліншігі қысқа әрі мықты, аяғының 1, 4-саусақтары артқа қараған. Жылдам ұшады, араларында ұшпайтын түрлері да бар.
Тотытәрізділер негізінен орман құстары, топтанып тіршілік етеді. Ұясын жабық жерлерге (ағаш қуысына, жартастардың жарықтарына, термиттердің ұясына) салады. Моногамды, ұядағы 1 – 12 (көбінесе 2 – 5) жұмыртқаны мекиені мен қоразы кезектесіп басады (арасында аналығы ғана жұмыртқа басатын түрлері де кездеседі). Құстың дене мөлшеріне қарай 18 – 30 күнде соқыр және қызылшақа балапандар жұмыртқаны жарып шығады. Балапандар өте баяу өседі, оларды ата-енесі жемсауындағы қоректі құсып тамақтандырады. Тотытәрізділер өсімдік тұқымдарын, әр түрлі жемістерді кейде қатты жаңғақтарды жейді. Ара тәрізді ірі тотының жақ сүйектері өте мықты, тіпті адамның саусағын да шайнап жібереді. Тотытәрізділер өсімдіктерді тозаңдандырады, олардың тұқымын таратып, пайда келтіреді. Кейде егістіктер мен бақтарға тигізетін зияны да бар. Жако тотысы (Р. erіthacus) адамға еліктеп сөйлеуге қабілетті. Тотытәрізділер қолға тез үйренеді, сондықтан оларды көп жағдайда экзотикалық құс ретінде үйде, торда ұстайды. Қолда өсіргенде 50, кейде 80 жылдай өмір сүреді. Адамға қауіпті пситтакоз ауруын таратуы мүмкін. 27 түрі Халықаралық табиғат қорғау одағының “Қызыл кітабына” енгізілген.«[2]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Waterhouse, David M. (2006). "Parrots in a nutshell: The fossil record of Psittaciformes (Aves)". Historical Biology 18 (2): 223–234. doi:10.1080/08912960600641224. ISSN 0891-2963.
- ↑ Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том.